دانشگاه برای این‌که بتواند پاسخگوی نیازهای صنعت باشد، باید نگاه خود را معطوف به جامعه‌ ایران و مسائل و نیازهای آن کند و برای جامعه تولید علم کند. در غیر این صورت علم تولیدشده در دانشگاه به کار صنعت و جامعه نمی‌آید، بلکه دانشگاه علمی را تولید کرده که مورد استفاده‌دیگر جوامع است یا این‌که اساساً بی‌استفاده خواهد بود. به منظور برطرف کردن این مشکل برگزاری بازدیدهای دانشجویی در ضمن تحصیل از صنایع کلان کشور راهگشا خواهد بود.

با هماهنگی جهاد دانشگاهی صنعتی شریف و با همکاری روابط عمومی شرکت ملی صنایع پتروشیمی درآذرماه سال گذشته گروهی از دانشجویان دکترای این دانشگاه از مجتمع های پتروشیمی پازارگاد  زاگرس، پردیس، جم واسکله بارگیری درمنطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بازدید کردند که حاصل آن در دو شماره قبل (73) چاپ و به اطلاع شما مخاطبان عزیز رسید. در ادامه این بازدیدها درخرداد ماه سال جاری گروهی دیگر از دانشجویان دکترای رشته های مهندسی شیمی وانرژی این دانشگاه از شرکتهای­ پتروشیمی مهر، پتروشیمی نوری (برزویه)، پتروشیمی آریا ساسول، بندر پتروشیمی پارس و مجتمع مبین عسلویه بازدید کردند . هدف از بازدید مجتمع های پتروشیمی عسلویه، آشنایی دانشجویان دکتری با روند فعالیتهای این واحدها و آشنایی با مشکلات و چالشهای اساسی آنها بوده است.

شرح سفر

براساس برنامه ریزی ها وهماهنگی های انجام شده 6 صبح روز 26 خرداد 93 تعداد 10 نفر از دانشجویان مقطع دکترای رشته های مهندسی شیمی وانرژی از دانشگاه صنعتی شریف درمحل فرودگاه مهرآباد تهران حضوریافتند وبا سرپرستی مسئول بازدیدهای روابط عمومی شرکت ملی صنایع پتروشیمی آقای عبادی وخانم صبور سرپرست گروه دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به منطقه ویژه عسلویه اعزام شدند.

 در ابتدای این بازدید علمی گروه  اعزامی به عسلویه درسالن کنفرانس شرکت عملیات غیر صنعتی پازارگاد حضور یافتند و اطلاعاتی به صورت کلی شامل سیاست­های کلان ، هدف از ایجاد مجموعه، زمان احداث و بهره­برداری، مساحت کلی مجتمع ها، مواد اولیه مورد نیاز و محصولات و همچنین آینده نگری و دورنمائی از این صنعت راهبردی در سطح ملی و جهانی به صورت یک فیلم مستند برای ایشان ارائه گردید. پس از ارائه توضیحات اولیه و ایجاد یک ذهنیت کلی ، ازتعدادی مجتمع پتروشیمی مستقر درعسلویه بازدید بعمل آمد.

آشنایی با عسلویه 

عَسَلویه به عربی أَعسَلُوه روستا و یک منطقه عظیم صنعتی از توابع استان بوشهر در جنوب ایران است. این روستا در دوازده کیلومتری شرقی روستای نخل تقی و در هفت کیلومتری روستای بیدخون و در کرانه خلیج فارس واقع شده‌است.

 منطقه صنعتی این منطقه دارای واحدهای عظیم و پرشمار پتروشیمی و پالایشی است .این منطقه در شرق استان بوشهر در حاشیه خلیج فارس در 300  کیلومتری شرق بندربوشهرودر 420  کیلومتری غرب شهرستان بندرلنگه ودر 570  کیلومتری غرب بندرعباس واقع است.

موقعیت مورد نظر برای منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس مزایای قابل توجهی دارد، از جمله فاصله مناسب با میدان گاز پارس جنوبی، وجود فرودگاهی که درزمان ساخت وساز می تواند سرویس مناسبی به عنوان فرودگاه بین المللی ارائه دهد، دسترسی مستقیم به آب دریا، عمق مناسب سواحل ازنظر بندری، برخورداری از شبکه‌های تأسیسات زیرساختی شریانهای ارتباطی فرامنطقه‌ای، وجود نیروی کار بالقوه در شهرها وروستاهای اطراف ،طبیعت سرسبز وچشم اندازهای طبیعی زیبا وجود دارد.

شرح بازدید از برخی مجتمع های عسلویه

درسفر به عسلویه از مجتمع های پتروشیمی مهر، پتروشیمی نوری (برزویه)، پتروشیمی آریا ساسول،اسکله بارگیری و مجتمع مبین عسلویه بازدید به­ عمل آمد که به شرح آن می پردازیم.

پتروشیمی مهر

مجتمع پتروشیمی مهر واقع در منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی است . 60 درصد سهام شرکت پتروشیمی مهر متعلق به دو شرکت تایلندی و یک شرکت ژاپنی  و تنها 40 درصد آن ایرانی است. این واحد تولیدی به منظور تولید 300 هزار تن پلی­اتیلن سنگین در سال، ساخته شده است. خوراک اصلی این واحد، اتیلن، پروپیلن، بوتن 1، هیدروژن و هگزان است. برخی از این خوراک­ها توسط مجتمع پتروشیمی جم تامین می­شود. بوتن 1 و هیدروژن به عنوان خوراک­های فرعی به ترتیب وظیفه کنترل چگالی و MFI [1]را دارند. MFI معیاری برای اندازه­گیری جرم مولکولی است. در پتروشیمی مهر، پلی­اتیلن سنگین در فاز مایع و در حضور واکنشیار(کاتالیست) مصرفی زیگلر و BZ-catalyst سنتز می­شود. واکنشیار های مصرفی توسط شرکت ژاپنی تولید می­شود. این واحد یک واحد گرمازا است که نیاز به خنک کاری دارد که توسط آب دریا انجام می­شود. 20 درصد از محصول این واحد، نیازهای داخلی را تامین می­کند و 80 درصد آن صادر می شود که عمده آن وارد بازارهای چین می­شود. محصول تولیدی برای ساخت لوازم خانگی، فیلم، ظروف پلاستیکی، قطعات سنگین پلاستیکی، لوله و بطری پلاستیکی کاربرد دارد.

این مجتمع، سرویس­های جانبی خود همچون برق، بخار، انواع آب و ... را از مجتمع مبین (یوتیلیتی متمرکز[2]) دریافت کند.

پتروشیمی نوری

بازدید بعدی شرکت پتروشیمی نوری (برزویه) بود که یکی از تولیدکنندگان بزرگ مواد آروماتیکی در دنیا است و ظرفیت تولید آن در سال 5/4 میلیون تن است. سهولت دسترسی به خوراک، سوخت و سرویس­های جانبی، استفاده از شبکه حمل و نقل دریایی، استفاده از قوانین مناطق آزاد تجاری، وجود فرودگاه بین­المللی خلیج فارس و ایجاد ارزش افزوده در استفاده از میعانات گازی از جذابیت­های راه­اندازی مجتمع است. عمده خوراک مجتمع را میعانات گازی دریافتی از پالایشگاه­های گاز پارس جنوبی و به مقدار جزئی بنزین پیرولیز دریافتی از پتروشیمی جم (الفین دهم) تشکیل می­دهد. محصولات اصلی این مجتمع پارازایلین، بنزن و ارتوزایلین است. این مجتمع همانند سایر واحدها، محصولات فرعی از جمله محصولات سنگین (گازوئیل)، آروماتیک سنگین، رافینیت، محصولات سبک گاز مایع (LPG) و پنتان دارد. ریفرمیت (بنزین) نیز به عنوان یک محصول میانی در مجتمع نوری تولید می­شود که برحسب نیاز بازار قابل عرضه است.

از محصولات اصلی مجتمع پتروشیمی نوری در تولید پلی­استرها، رنگ­ها، مواد اولیه بطری­های یک­بار مصرف، ترکیبات دارویی و ... استفاده می­شود. محصولات فرعی نیز به عنوان خوراک واحدهای الفینی و همچنین در صنایع پالایشگاهی نفت و گازوئیل استفاده می­شود.

فرآیند تولید در این شرکت به این صورت است که ابتدا هیدروژناسیون بنزین پیرولیز توسط واکنش­های کاتالیستی انجام می­شود. سپس جداسازی میعانات گازی به ترکیبات سبک و سنگین انجام می شود.  هیدروتریتینگ محصول انجام می شود و ترکیبات پارافینی به ترکیبات آروماتیکی (ریفرمینگ کاتالیستی) تبدیل می­شود. واکنشیار­های فرآیند قبلی احیا می­شود. در مرحله بعدی ریفرمیت و آروماتیک جدا شده و ارتوزایلین تولید می­شود. برای تولید پارازایلین، خروجی فرآیند قبلی از هیدروکربن­های 9 کربنه به مخلوط زایلین انجام شده و فرآیند قبل روی آن تکرار می­شود سپس پارازایلین از مخلوط زایلین توسط غربال­های مولکولی جدا می­شود.

پتروشیمی آریاساسول

درادامه ازشرکت آریاساسول که با مشارکت شرکت ساسول آفریقای جنوبی و با هدف تولید پلی­اتیلن سبک، متوسط و سنگین احداث شده بازدید بعمل آمد. مالکیت این مجتمع 50% شرکت ملی صنایع پتروشیمی و 50% به شرکت ساسول آفریقای جنوبی تعلق دارد. فرآیند تولید پلی­اتلین در این شرکت برخلاف شرکت پتروشیمی مهر در فاز گازی انجام می­شود. خوراک این شرکت اتان، پروپان، نرمال هگزان، 1 هگزان و پروپیلن است. یکی از جالب­ترین نکات این بازدید مشاهده مخزن 2700 بار بود. سرویس­های جانبی این شرکت توسط یوتیلیتی متمرکز مبین تامین می­شود.

بندر پارس

بندر پتروشیمی پارس مقصد بعدی بازدیدکنندگان بود. مساحت این بندر 236 هکتار که 36 هکتار آن خشکی و 200 هکتار آن حوضچه است. این بندر دارای 15 پست اسکله است، 3 پست اسکله کانتینری، یک پست اسکله اوره، 3 پست اسکله عمومی General Cargo. اسکله­های یاد شده در گستره­ای که از آب دریا استحصال شده است، واقع گردیده است .  8 پست اسکله دیگر آن جهت بارگیری مایعات و گازهای مایع در نظر گرفته شده است و بر روی دو موج­شکن غربی و شرقی همچون سکوهای دریایی بنا گردیده­ است. عمق آب در اسکله­های این بندر از 14 الی 29 متر متغییر است.

پتروشیمی مبین

آخرین مجتمع برای بازدید شرکت پتروشیمی مبین بود که از یوتیلیتی‌های متمرکز بزرگ دنیاست. این مجتمع عظیم و مدرن صنعتی در فاز یک پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی در پنج بخش مجزا و مساحت 88 هکتار ساخته شده است. این شرکت از واحدهای زیر تشکیل شده است که فقط از قسمت تامین آب واحدها بازدید به عمل آمد.

1. واحد تولید برق2. واحد تولید بخار3. واحد آب خنک کننده4. واحد آب شیرین کن5. واحد آب بدون املاح

6. واحد کندانس برگشتی7. واحد آب آتش‌نشانی8. واحد هوا9. واحد خطوط ارتباطی10. واحد تصفیه پساب های صنعتی11. واحد زباله سوز

یکی از جالب­ترین موضوعات این بازدید این بود که آب تامین شده در این واحد معادل 8 برابر آب مصرفی تهران است. در این شرکت آب دریا بعد از جداسازی موجودات، و بر حسب نیاز واحدهای پتروشیمی تحت فرآیندهای مختلفی قرار می­گیرد. سه نوع آب در این شرکت تهیه می­شود که آب خنک کننده، آب شیرین و آب بدون املاح  است.

تاملی برمشکلات مجتمع های پتروشیمی درعسلویه

در بازدیداز بعضی واحدهای پتروشیمی درعسلویه می توان مشکلات موجود ازجمله تعامل غیرصحیح مجتمع های پتروشیمی پس از خصوصی سازی، مشکلات بیمه، کمبود خوراک و فعالیت زیرظرفیت، صادرات محصولات در عین نیازداخلی نام برد.

در خصوص مشکلات تعامل واحدهای پتروشیمی می توان به این مسائل اشاره کرد .از جمله  این واحدها تا قبل از خصوصی سازی در یک زنجیره مشغول بوده اند اما پس از اجرای خصوصی سازی واحدهای بالادست که از رانت خوراک ارزان (تقریبا 3 سنت) بهره مند بودند، تمایل به صادرات محصولات خود داشته و از فروش محصولات به واحدهای پایین دست امتناع می ورزیدند.

واحدهای پایین دست نیز بر اساس محصولات ارزان واحدهای بالادست و بدون احتساب هزینه های حمل و... طراحی شده و بنابراین، خوراکی غیر از محصولات واحدهای مجاور را نمی توانستند قبول کنند. در مجموع، مشکل سوددهی واحدهای پایین دست و کاهش سود واحدهای بالادست مطرح و باعث بروز مشکلات تحویل خورا ک شده است.

بیمه واحدهای پتروشیمی بیمه تخصصی نیست و اجرای برخی پروژه های  HSE با مشکلاتی روبرو شده است. توضیح آنکه قبل از خصوصی سازی، پروژه های مدیریت بحران در ستاد اصلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی تصویب و برای اجرا به منطقه تکلیف می شد اما پس از خصوصی سازی روند تصویب و اجرای پروژه ها تغییر کرد.

از طرفی اجرای پروژه های مدیریت بحران و HSE در صورت توافق با شرکت های پتروشیمی مستقر در منطقه قابل اجرا خواهد بود و به دلیل آنکه واحدهای پتروشیمی حاضر به پرداخت هزینه های HSEنیستند بسیاری از این پروژه ها اجرا نمی شودکه همین موضوع خطر آسیبهای احتمالی این شرکتها را بالاتر برده و در صورت بروز حادثه خطرات مالی و حتی جانی برای شرکتهای حاضر در منطقه خواهد داشت. به عنوان مثال یکی از مخازن پر فشار ی که در برخی واحدهای منطقه وجود دارد فشاری در حدود 2700 بار را تحمل می کند که در صورت انفجار می تواند تا شعاع یک کیلومتر را ویران کند.

برخی واحدهای پتروشیمی میان دست از کمبود خورا ک صحبت کردند و اذعان کردند که شروع فعالیت واحدهای جدید پتروشیمی در حالیکه هنوز فازهای پارس جنوبی راه اندازی نشده است موجب برخی کمبودها در واحدهای موجود شده است. در این صورت تمام واحدها اعم از موجود و جدید با مشکل کمبود خوراک روبرو هستند.

یکی دیگر از مشکلات شرکتهای پتروشیمی محدودیت در صادرات محصولات است. این مشکل اقتصاد طرحها و پروژه ها را نیز زیر سوال برده است. تصمیماتی که در شرکت ملی صنایع پتروشیمی و یا نهادهای بالادست دیگر گرفته می شود موجب اختلالاتی در جریان مالی و کاهش سود این واحدها می شود.

سفراین گروه با ابراز رضایت از بازدیددوروزه ازمجتمعهای پتروشیمی ازعسلویه وتشکر از هماهنگی روابط عمومی شرکت ملی صنایع پتروشیمی جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی شریف همراه با تهیه گزارش و دیدن ازعسلویه درتاریخ 27 خرداد ماه به پایان رسید.