1. مقدمه صنعت پتروشیمی در ایران از ویژگیهای منحصربهفردی مانند وفور مواد اولیه برخوردار است. ایجاد ارزشافزوده قابل توجه بهشرط مدیریت صحیح، میتواند این صنعت را به صنعت پیشرو در محور توسعهی صنعتی تبدیل کند[4].
از طرفی با وجود مقام دوم در صنعت گاز طبیعی و رتبه دوم در ذخایر نفت خام، و همچنین اهداف کلان صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران در برنامه پنجم توسعه، ارزیابی عملکرد مالی دو صنعت شیمیایی و فرآوردههای نفتی مورد بررسی قرار گرفت.
محاسبه میزان کارایی در گروههایی که عملکرد یکسانی دارند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. برای باقیماندن در عرصه رقابت با سایر واحدها میبایست با گذر زمان میزان عملکرد خود را به سطح قابل قبولی افزایش دهند. اولین قدم برای بهبود فعالیت، آگاهی از سطح فعالیت فعلی است. این شناخت کمک میکند تا هر واحد از وضعیت موجود خود آگاه شده و با توجه به وضعیت فعلی با اتخاذ روش مناسبی، بتواند به سطح بهتر و قابل قبولی از فعالیت و کارایی دست یابد[2].
نسبتهای مالی یکی از ابزارهای سرمایهگذاران و مدیریت واحدهای تجاری به منظور ارزیابی وضعیت موجود و همچنین پیشبینی وضعیت آتی واحدهای تجاری میباشد.
در تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به سهولت نمیتوان نتایج تحلیل گروههای متفاوت نسبتهای مالی را با هم تجمیع کرد و در مورد کلیت صورتهای مالی نظر داد. این پژوهش برای رفع این مشکل، تکنیک تحلیل پوششی دادهها را پیشنهاد نموده است. هدف از پژوهش حاضر معرفی تکنیک تحلیل پوششی دادهها به عنوان روشی مکمل برای تحلیل سنتی نسبتهای مالی است. مدلهای اصلی تحلیل پوششی دادهها به دو دسته CCR و BCC تقسیم میشوند. هر کدام از این مدلها را میتوان به دو رویه ورودیمحور و خروجیمحور مورد بررسی قرار داد[3,1].
این که مسئله را به صورت ورودیمحور یا خروجیمحور در نظر بگیریم، بستگی به آن دارد که مدیر روی ورودیهای خود کنترل دارد یا خروجیها؛ اگر مدیر روی ورودیهای خود کنترل داشته باشد، باید مسئله را به صورت ورودیمحور اجرا نمود و اگر مدیر روی خروجیهای خود کنترل داشته باشد، باید مسئله را به صورت خروجیمحور در نظر گرفت[6,7].
2. روش انجام پژوهش
در این پژوهش از مدل BCC پوششی با دو دیدگاه ورودیمحور و خروجیمحور استفاده میگردد. با توجه به مطالعات انجامشده و انجام مشاوره با کارشناسان ارشد علم آمار این نتیجه حاصل شد که نرمافزار GAMS ابزار توانایی برای برنامهنویسی و اجرای مدلهای برنامهریزی خطی بوده و در اینگونه تحقیقات دارای دقت بیشتری میباشد، بنابراین از این نرمافزار در انجام تحقیق استفاده شده است.
ابتدا فرض را بر این قرار میدهیم که مدیر میتواند با کنترل، مدیریت و کاهش ورودیها (در این پژوهش: کل داراییها، حقوق صاحبان سهام، هزینههای عمومی، اداری و تشکیلاتی)، میزان خروجیها فعلی را بدست آورد. سپس فرض را بر این قرار میدهیم که مدیر با ثابت نگهداشتن ورودیها، سعی در حداکثر کردن نسبتهای خروجی(در این پژوهش: حاشیه سود ناخالص، نسبت بازده داراییها، نسبت بازده حقوق صاحبان سهام) را دارد و با این رویه میتواند باعث بهبود عملکرد شرکت گردد؛ لازم به ذکر است متغیرهای این پژوهش با توجه به پژوهش هالکوس و تِزِرمس در سال 2011 انتخاب شدند [5].
3 . نتـایج
نتایج این پژوهش با اجرای مدلهای BCC ورودیمحور و BCC خروجیمحور نشان میدهد از 24 شرکت مورد بررسی 10 شرکت، کارا هستند. از سوی دیگر نتایج مدلهای فوق نشان میدهد در صورتی که 4 شرکت فرابورسی، در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده بودند، در مقایسه با شرکتهای بورسی انتخاب شده در این پژوهش، همگی ناکارا میبودند. همچنین با اجرای این مدلها دریافتیم از 19 شرکت صنایع پتروشیمی، 9 شرکت (47% واحدها) کارا بوده، در حالی که از 5 شرکت فرآوردههای نفتی تنها یک شرکت (20% واحدها) کارا میباشند. لازم به توضیح است تمام واحدهای کارا و ناکارا در هر دو مدل، مشابه یکدیگرند. همچنین سایر نتایج نشان میدهد واحدهای ناکارا در مدل BCC خروجیمحور، نسبت به مدل BCC ورودیمحور به مرز کارایی نزدیکتر هستند؛ بهاستثنای یک واحد. در انتها میتوان نتیجه گرفت که بیشتر تمرکز ارکان تصمیمگیرنده واحدهای تحت بررسی بر متغیرهای خروجی است و شاید توجه کافی نسبت به مدیریت و کنترل متغیرهای ورودی نشده است [5].
4 . مـراجع
1- آذر، عادل، دانشور، مریم و زالی، محمدرضا، 1385، "طراحی مدل ارزیابی عملکرد شعب بیمه با استفاده از تکنیک DEA(مطالعه موردی بیمه دانا)"، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، شمارهی 23، ص 35 تا 62.
2- بهاری، علیرضا، علیرضایی، محمدرضا و یاری، غلامحسین، 1389، "شبیهسازی بوتاِستِرَپ در مدلهای مرزی ناپارامتریک"، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده ریاضی.
3- خواجوی، شکراله، غیوریمقدم، علی و غفاری، محمدجواد، 1388، "تکنیک تحلیل پوششی دادهها مکملی برای تحلیل سنتی نسبتهای مالی"، مجله بررسیهای حسابداری و حسابرسی، دوره 17، شمارهی 60، ص 41 تا 56.
4- دستگیر، محسن، سجادی، سیدحسین، خدادادی، ولی و خلیلی، پژمان، 1387، "بررسی عاملهای ریسکی مؤثر بر بازده سهام شرکتهای فعال در صنعت پتروشیمی"، پژوهشنامهی علوم اقتصادی، سال نهم، شمارهی 1(پیاپی 32).
5- کاظمی، عبداله، محمودآبادی، حمید و امیرتیموری، علیرضا، 1392، "ارزیابی عملکرد شرکتهای صنایع شیمیایی و فرآوردههای نفتی با استفاده از کاربرد تحلیلی پوششی دادههای بوتاِستِرَپ در بورس اوراق بهادار تهران"، رساله کارشناسی ارشد حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات گیلان.
6- مهرگان، محمدرضا، 1383، "ارزیابی عملکرد سازمانها: رویکردی کمی با استفاده از تحلیل پوششی دادهها"، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
7- مهرگان، محمدرضا، 1391، " تحلیل پوششی دادهها: مدلهای کمی در ارزیابی عملکرد سازمانها"، تهران، نشر کتاب دانشگاهی، ویراست دوم.
8- Halkos, E. G., & Tzeremes, N. (2011). The effect of foreign ownership on SMEs performance: An efficiency analysis perspective. Journal of Productivity Analysis, 34(2). 167-180
نویسنده : عبداله کاظمی، دانشآموخته
کارشناسی ارشد حسابداری،
دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات گیلان، A.kazemi19@gmail.com