مروری بر عملکرد دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی

این مقاله چکیده فعالیت­های این دفتر را از آغاز تأسیس تاکنون عرضه می­دارد.

الف) دوره اول از سال 1381 تا 1385

بخش عمده تمرکز این دفتر در چهار سال نخست تهیه گزارش­های امکان­سنجی و ارائه به سرمایه­گذاران متقاضی بوده است. اما پس از تغییر مدیریت، بازنگری در عملکرد چهارساله و با توجه به ماموریت ابلاغ شده در سالهای 85- 91 دو محور اساسی مورد توجه قرارگرفت.

1.      شناسایی فرصت­های موجود سرمایه­گذاری، جذب و فعال­سازی سرمایه­گذاران بالقوه (در صنایع متوسط و میان­دستی).

2.      شناسایی عوامل و موانع توسعه صنایع و سعی در رفع موانع.

از سال های 81 تا 87 رویکرد ماموریتی دفتر بر توسعه صنایع میانی پتروشیمی بوده است، که پس از مطالعات و بررسی های صورت گرفته روند فعالیتی دفتر به سمت صنایع پایین دست سوق داده شده و تولیت صنایع میانی به مدیریت برنامه ریزی و توسعه واگذار شده است. البته با عنایت به رویکرد پیوستگی زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی، پس از این انتقال ماموریت، بخش های مختلف دفتر و مدیریت برنامه ریزی با یکدیگر همکاری منسجم و تنگاتنگی داشته اند. 

شناسایی و تقویت تشکل های صنایع پایین دستی پتروشیمی و تقویت و فعالسازی آنها در عرصه سیاست سازی و تقویت نگاه ملی، از جمله اقدامات این دوره بوده است.

ب ) دوره دوم  از سال 1385 تا 1391

اقدامات صورت گرفته در سال­های 85 تا91 عبارت است از:

پروژه­های مطالعاتی

v    تدوین طرح خوشه­های شیمیایی (8­ محصول عمده پتروشیمی کشور)

v    تهیه پوستر زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام و گاز طبیعی

v    بررسی وضعیت پایانه­ها و مخازن شیمیایی کشور

v    مطالعات طراحی ساختار تامین منابع مالی توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی

v    راهکارهای تامین مالی شرکت­های تولیدی صنایع پایین دستی پتروشیمی (بررسی موردی)

v    ارزیابی سطح خدمات فنی ارائه شده به صنایع پایین دستی پتروشیمی

v    ترجمه سایت آموزشی ماکروگالریا

v    شناسایی پتانسیل­های بازار محصولات پایین دستی پتروشیمی در کشور عراق

v    شناسایی و راهنمایی سرمایه­گذاران

v    نظارت بر وضعیت شرکت­های دارای مصوبه تخصیص خوراک

v    پروژه ایده یابی از پایان نامه های دانشگاهی

v    پروژه طرح بهسازی فرآیند واحد سودااش

v    بررسی اثرات پروژه خط اتیلن مرکز و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی بر متغیرهای اقتصادی و توسعه­ای استان فارس

v               مطالعات امکان­سنجی اقتصادی توسعه بازارچه مرزی تمرچین

v               طراحی نظام مدیریت توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی کشور

پروژه­های در دست بررسی

v                ایجاد پارک استایرن مشتمل بر 6 محصول در منطقه عسلویه

v                طراحی پارک اتیلن

v                طراحی پارک گوگرد

v                طراحی پارک اوره- آمونیاک

v                طراحی پارک متانول

v                                                                                                    تدوین طرح خوشه­های شیمیایی

مطالعه، طراحی و کمک به ایجاد خوشه­های صنعتی پتروشیمی برای تکمیل زنجیره محصولات منتخب بوده است که حاصل این پروژه­ها، تهیه شناسنامه­ای برای هر یک از محصولات، براساس کاربردها، وضعیت عرضه و تقاضای داخلی و خارجی (شامل اطلاعات مفیدی از کشورهای تولید کننده و ظرفیت­های آنها - وضعیت تولید داخل- واردات و صادرات)، وضعیت قیمت، ظرفیت پیشنهادی، مواد اولیه و واحدهای مورد نیاز است.

·                    خوشه­های پروپان - بوتان و بوتادی ان - استایرن

در نتیجه مطالعات انجام شده دو طرح متمرکز پتروشیمی پروپان- بوتان و بوتادی ان – استایرن در قالب دو خوشه پتروشیمی طراحی شد.

·                    خوشه­ اتیلن

در این مطالعات ابتدا به بررسی چند خوشه بین المللی دارای زیر خوشه اتیلن مانند: خوشه های Antwerp بلژیک، خوشه Jurong  Island سنگاپور و پارک صنایع شیمیایی شانگهای (SCIP) چین،  پرداخته شد و خصوصیات و عامل­های موثر در شکل گیری خوشه و نقاط مثبت و منفی و فرصت های موجود مورد بررسی قرارگرفت.

در نهایت با بررسی 21محصول پایین دستی اتیلن شناسنامه تجاری برای هریک از محصولات تهیه شد.

·                    خوشه­ آمونیاک- اوره

در این پروژه به منظور تعیین درخت زنجیره محصولات قابل استحصال از خوراک اوره- آمونیاک بررسی و مطالعات وسیعی صورت گرفت. براین اساس درخت محصولات زنجیره اوره- آمونیاک با بیش از صد محصول تعیین و ترسیم شد.

از 34 محصول مورد بررسی با توجه به نتایج به دست آمده از بررسی­های بازار برای 21 محصول ظرفیت های قابل کسب جهت احداث واحد پیشنهاد شده است. 

·                    خوشه­ متانول

این پروژه با هدف ایجاد خوشه متانول در ایران آغاز شد. پس از بررسی­ها و مطالعات مقدماتی بازار و فنی بر روی مواردی که مرتبط با خوراک متانول بودند از میان 27 محصول 15 ماده دارای ارزش افزوده مناسب جهت تولید در خوشه انتخاب شد.

 فهرست محصولات زنجیره متانول بررسی شده بر اساس توجیه بازار

v    بررسی وضعیت پایانه­ها و مخازن شیمیایی کشور 

این مطالعات با هدف بررسی وضعیت لجستیک محصولات شیمیایی و پتروشیمی با تکیه بر شناخت ظرفیت های مورد نیاز و موجود در بنادر پتروشیمی کشور به انجام رسید تا بتوان تسهیلات لجستیکی لازم برای ارائه به صنایع
 پایین­دستی را شناسایی کرد.

v          مطالعات طراحی ساختار تامین منابع مالی توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی

 صنایع پایین دستی پتروشیمی برای ایجاد رشد و توسعه خود به بسترهای فراوانی برای فعالیت نیاز دارند. بسترهای نهادی، ساختاری، قانونی و غیره از الزامات فعالیت بنگاه­های صنایع پایین دستی پتروشیمی در کشور است. "تامین مالی" یکی از ضروری ترین عوامل فعالیت این بنگاه­ها به شمار می‌رود، چون بدون این عامل ادامه حیات بنگاه اقتصادی با اختلال روبرو می‌شود.  با توجه به این مهم مطالعاتی با هدف بررسی و شناسایی فرآیندهای اجرایی جذب و تامین منابع مالی شرکتهای صنایع پایین دستی پتروشیمی انجام گرفت .

v                شناسایی پتانسیل­های بازار محصولات پایین دستی پتروشیمی در کشور عراق

کشور عراق در حال حاضر نیاز شدیدی به انواع کالا و خدمات دارد که یک فرصت استثنایی را برای کشورهای همسایه از جمله ایران ایجاد کرده است. فرصتی که اگر به درستی برای آن برنامه ریزی نشود تجربیات تلخ از دست دادن فرصت ها در کشور های مشترک المنافع و افغانستان تکرار خواهد شد. بدین منظور دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی، با هدف شناخت وضعیت موجود صادرات ایران به عراق، شناسایی موانع و مشکلات و تحلیل و بررسی علل عدم موفقیت حضور کالاهای ایرانی در بازار عراق در مقایسه با سایر کشورها ، طرح مطالعاتی بررسی پتانسیل­های بازار عراق در صنایع پایین دستی پتروشیمی را تعریف کرده. این طرح به ارائه راهکارهایی در زمینه اقدامات زیرساختی، اقدامات حمایتی و تشویقی، نقش موثر بانک­ها، وضعیت حمل و نقل، توسعه بازار، بازاریابی و تبلیغات انجامید.

v               پروژه ایده یابی از پایان نامه های دانشگاهی

 در مرحله اول فهرست پایان نامه های رشته های مهندسی شیمی، پلیمر، نفت و نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر به طور کامل استخراج و در چند دسته کلی از جمله : بازیافت، بهبود خواص مواد، بهبود روش­های تولید، تنوع محصول و ... طبقه بندی شد.

در مرحله دوم، فهرست یاد شده توسط تیم دانشجویی و کارشناسی ارزیابی شده و به دو دسته تولیدی و غیر تولیدی تقسیم شد.

درنهایت، با جمع آوری و بررسی چکیده پایان نامه های تولیدی که پس از سال 75 انجام شده است و طبقه بندی آنها به گروه­های مطالعاتی، آزمایشگاهی، نیمه صنعتی و صنعتی، یک بانک اطلاعاتی از ایده ها تهیه شد. در مرحله بعد، در صورت وجود سرمایه گذار و یک تامین کننده مالی که بتواند ریسک انجام این پروژه ها را بپذیرد، کار ادامه خواهد یافت.

ج- دوره مدیریت 1390-1392

در این دوره با توجه به تاکید مدیران ارشد وزارت نفت مبنی بر توجه بخشی به توسعه سرمایه گذاری های جدید، فعالیت ها و ماموریت های دفتر نیز به سمت جذب سرمایه گذاری های جدید در ایجاد صنایع پایین دست پتروشیمی متمرکز شد. به طور کلی می توان به اقدامات مشروحه زیر که در همین راستا انجام شده است، اشاره کرد :

عملکرد امور مطالعات و ارزیابی طرح ها

·        تهیه بسته های سرمایه گذاری در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی در قالب طرح های امکان سنجی و پیش امکان سنجی برای جهت ارائه در همایش های فرصت­های سرمایه گذاری در صنایع تکمیلی در تهران، استان­های خوزستان و بوشهر.

·        ارائه 24 طرح در قالب گزارش امکان سنجی و30 طرح در قالب پیش امکان سنجی در نمایشگاه بین المللی ایران پلاست و کنفرانس سرمایه گذاری توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی.

·        به روز رسانی بخش اقتصادی بسته های سرمایه گذاری با نرخ برابری ارز مبادله­ای برای ارائه در نمایشگاه بین المللی نفت، گاز و پتروشیمی.

·        پیگیری و نظارت بر آماده سازی بسته های سرمایه گذاری بیش از 1000 محصول در صنایع تکمیلی در قالب پیش امکان سنجی برای220 بنگاه اقتصادی.

·        بررسی طراحی مفهومی شهرک های تخصصی جهت توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی در کشور ( شناسایی بازیگران و تعیین نقش هر یک از آنها ).

·        جذب سرمایه گذاران داخلی برای ایجاد واحدهای تولیدی در مناطق ویژه پتروشیمی .

·        بررسی و پاسخگویی به تقاضای متقاضیان ایجاد واحدهای تولیدی در حوزه صنایع تکمیلی در مناطق ویژه اقتصادی ماهشهر- عسلویه.

·        بررسی و پاسخگویی به تقاضای تخصیص خوراک و مواد اولیه واحدهای تولیدی کشور در حوزه صنایع تکمیلی، از جمله : پیگیری کارهای موردی در خصوص تأمین خوراک شرکت صدر شیمی گستران یزد، منطقه ویژه سرخس و ...

·        تهیه بسته مشوق های سرمایه گذاری براساس خروجی های اولیه پروژه سند ملی راهبرد توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی و مطالعه مستندات مرکز سرمایه گذاری.

·        تهیه فرآیند واگذاری زمین در منطقه ویژه عسلویه.

گزارش عملکرد در حوزه فرهنگ سازی، ایجاد بانک اطلاعاتی،

برگزاری همایش ها و حضور در نمایشگاه ها

·        برنامه ریزی فعالیت­ها جهت فرهنگ سازی و ترویج در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی .

·        راه اندازی وب­گاه اختصاص دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی و بارگذاری مطالب تخصصی به نشانی www.pdid.ir

·        برگزاری همایش فرصت­های سرمایه گذاری در صنایع تکمیلی در تهران ، استان­های خوزستان و بوشهر در سال 1391 و سایر استان­ها در سال 1392.

·        تدوین و اجرای بانک جامع اطلاعات صنعت پتروشیمی و صنایع تکمیلی به صورت آنلاین و مکتوب با سرمایه گذاری بخش خصوصی موسوم به ایزومر به نشانی اینترنتی www.isomer.ir

·        تدوین پیش نویس منشور فرهنگ سازی توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی و هماهنگی برگزاری مراسم امضای تفاهم نامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی و وزارت صنعت معدن و تجارت .

·        همکاری و مشاوره در امور مربوط به اجرای نمایشگاه بین المللی ایران پلاست و برنامه ریزی برای مدیریت دفتر بر این نمایشگاه از دوره آتی .

·        نهایی کردن تفاهم نامه با پژوهشگاه صنعت نفت در زمینه کامپوزیت ها .

گزارش فعالیت­های انجام شده در حوزه بازرگانی

·        محاسبه و پیشنهاد قیمت برای هر گرید و محصول پتروشیمی به تفکیک مجتمع های پتروشیمی به بورس کالای ایران به صورت هفتگی و اخیراً به صورت ماهانه .

·        جمع آوری اطلاعات مربوط به قیمت تمام شده محصولات و گریدهایی که از قیمت فوب جهانی بالاتر بوده است و یا قیمت تمام شده گریدهای خاص پلیمری که نسبت به گریدهای عمومی هزینه های بیشتری برای تولید آنها صرف می شود.

·        دریافت منظم اطلاعات مربوط به موجودی انبار مجتمع های پتروشیمی، پایش و دسته بندی داده های مربوط به میزان عرضه، مقدار فروش و تقاضا، حجم مازاد عرضه و مقدار تولید محصولات پتروشیمی.

·        تحلیل داده­های یاد شده به منظور محاسبه سهمیه های پیشنهادی صادرات.

جمع بندی

در طول عمر بیش از یک دهه دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی (تکمیلی) متاسفانه تغییر ماموریت ها و برنامه ها و حوزه فعالیتی را به کرات می توان ملاحظه کرد تا جایی که اسم این دفتر نیز دچار تغییر گردید. می توان بخشی از این تغییرات را به لحاظ پویایی ماموریت این دفتر دانست و برخی دیگر را به خاطر تغییر شرایط محیطی کشور بر صنعت و بالاخص زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی با توجه به خصوصی سازی و ... اما پرواضح است که عدم تبیین ماموریت حاکمیتی توسعه ای صنعت پتروشیمی از یکسو و همچنین تعدد متولیان این صنایع، تغییرات ماموریتی را برای این دفتر به وجود آورده است. نکته حائز اهمیت در شرایط موجود وعده و وعیدهای بسیار زیاد دولت گذشته مبنی بر توسعه سرمایه گذاری در صنایع پایین دست و ایجاد شهرک­های متعدد صنایع تکمیلی پتروشیمی است که با توجه به شرایط اقتصادی جامعه و عدم جذابیت سرمایه گذاری در محیط کسب و کار نسبت به انواع کارهای واسطه­ای دستیابی به چنین انتظاری را محال می نمایاند. حال این دفتر با تمام ماموریت­های خود باید پاسخگوی وعده های بی پایه و اساس نیز باشد که چالش هایی را برای مدیریت جدید دفتر ایجاد خواهد کرد. 

اما واقعاً این دفتر که پل ارتباطی زنجیره بالادست پتروشیمی و صنایع نهایی آن است با چه مخاطبین و چه ماموریت هایی مواجه است؟ این دفتر از یکسو با مجتمع های پتروشیمی و پالایشگاهی به عنوان تامین کنندگان مواد اولیه، با صنایع کوچک و متوسط به عنوان صنایع تکمیلی، با دولت و مجلس به عنوان قانون گذاران و سیاستگذاران (اعم از بخش­های مختلف وزارت نفت، بخش­های مختلف وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت کشاورزی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، استانداری ها و نمایندگان و کمیسیون های مختلف مجلس و ...)، با ارائه کنندگان انواع سرویس دهنده های خدماتی و پشتیبانی (اعم از : موسسات آموزشی، پژوهشی، تامین مالی، حمل و نقل، بیمه، بازرگانی و ...) ارتباط مستمر و مداوم باید داشته باشد.

لذا به جهت تعامل مداوم و مستمر و موثر با صنایع بالادست و پایین دست، از توان تشکل های صنایع پایین دست و انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی بهره می برد.

اما این دفتر در ماموریت های خود باید به نکات زیر توجه کند که به دلیل تحول و دگرگونی در سیاست های موجود نیازمند حمایت مدیران ارشد وزارت نفت و دولت برای توفیق در این امور است:

·  تامین پایدار مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین دست از طریق اصلاح نحوه توزیع و عرضه داخلی.

·  تدوین پیش نویس قوانین حمایتی از تولید و ارائه آن به مسئولین سیاستگذار دولتی و مجلس.

·  برنامه ریزی تحقق قرارداد بلندمدت میان مجتمع های بالادست و میان دست پتروشیمی.

·  توسعه سرمایه گذاری و افزایش توان تولید در صنایع میانی پتروشیمی.

·  برنامه ریزی در جهت امکان و تسهیل واردات مواد اولیه برای رقابتی شدن تامین مواد اولیه و افزایش عرضه و کاهش قیمت داخلی محصولات پتروشیمی.

·  اصلاح ساختار نیروی انسانی دفتر.

·  تعریف و تدوین قوانین و مشوق هایی برای رشد کمی و کیفی ارائه کنندگان خدمات.

·  اصلاح روند خصوصی سازی در جهت تعهد بخشی شرکت­های خصوصی مادر به صنایع داخلی.

·  تدوین مشوق های مالیاتی و ... بر مبنای ارزش افزوده ايجادی بنگاه­ها.

·  کمک برای ایجاد شبکه های پژوهشی، آموزشی، بازرگانی و ... .

·  تقویت همکاری های بین المللی برای توسعه بازار محصولات پایین دست.

·  حمایت از برند سازی و برندهای مشترک در بازار صادراتی.