به گزارش نیپنا؛ صنعت پتروشیمی در سال های اخیر از روند توسعه مطلوب و متوازنی برخوردار بوده است تا جایی که می توان گفت: یکی از مهمترین صنایع کشور (شاید مهمترین آن) در ارزآوری، اشتغال آفرینی و ثروت آفرینی بوده است و به جرات می توان گفت: صنعت پتروشیمی را باید صنعت استراتژیک ایران برشمرد.
در همین خصوص در گفت و گو با مهندس مرتضی شاهمیرزایی معاون وزیر نفت و مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به موشکافی رخدادهای صنعت استراتژیک پتروشیمی، رویکردها، اهداف و دستاوردها پرداختیم.
- برنامه ریزی راهبرد زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی چه ارتباطی با رشد و پیشرفت دانش فنی و فناوری دارد و این راهبرد چه حلقه هایی را در برمی گیرد؟
مرتضی شاهمیرزایی: تکمیل زنجیره ارزش در حوزه تولید به معنای تبدیل مواد خام به محصولات نهایی است که به این واسطه، کارخانجات و کارگاههای متعددی شکل می گرید و سرمایه بخش خصوصی به گردش در می آید و سود خلق می کند.
در این مسیر، اشتغالزایی و افزایش درآمد مالیاتی دولت از محل سودآوری بخش خصوصی نیز به صورت توآمان محقق می شود. از طرفی خدمات پشتیبان بخش تولید نیز رفته رفته شکل می گیرد و به خلق ارزش افزوده بیشتر در اقتصاد و به تبع اشتغالزایی مضاعف کمک می کند. چنانچه با نگاه کلان تر به زنجیره ارزش نگاه شود، می توان مطابق منحنی صورت خندان، ابتدای زنجیره را بخش تحقیق و توسعه دانست که نقطه تولد یک فناوری و محصول جدید است. حلقه بعدی زنجیره ارزش، بخش طراحی مفهومی و جزئی است که قبل از اجرای طرح قرار دارد. سپس خرید کالا و تجهیزات است که پیش از مرحله تولید قرار گرفته است.
-به طور کلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر چه موضوعات و راهبردهایی تمرکز دارد؟
مرتضی شاهمیرزایی: در پاسخ به این پرسش، در ابتدا باید ماموریت ها و اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی را ترسیم کرد. طی سال های اخیر با تغییر مأموریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی از سازمان بنگاهدار به سازمان توسعه ای اهداف کلان صنعت پتروشیمی به قرار ذیل تثبیت شد:
1.توسعه پایدار و متوازن صنعت پتروشیمی در راستای تحقق اهداف چشم انداز 1404 صنعت پتروشیمی کشور با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش بر اساس مطالعات آمایش سرزمین،
2.توسعه سرمایهگذاری و ایجاد ظرفیتهای جدید محصولات پتروشیمیایی و افزایش ارزش افزوده منابع هیدروکربوری با لحاظ نمودن تکمیل زنجیره ارزش با اولویت تکمیل طرح های نیمه تمام،
3.ارتقاء سهم صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی و حضور مؤثر در بازارهای جهانی،
4.توسعه فناوری و فعالیت شرکت های دانش‌بنیان داخلی در راستای بومی سازی فناوری های نوین،
5.توسعه بازار، تولید محصولات متنوع و حضور در بازارهای داخلی (صنایع پایین دستی) و بین المللی جدید،
6.فراهم شدن شرایط قانونی تخصیص منابع مالی مورد نیاز طرح های پتروشیمی،
شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طی مدت برنامه های توسع های، تمامی تلاش و همت خود را به کار بسته تا با دستیابی به موقعیت برتر و حداکثر استفاده از مزیت های نسبی کشور حضوری موثرتر، در منطقه و جهان بدست آورد.
نماد چنین حضوری، تغییرات شاخص ها و متغیرهای اقتصادی بنگاه، چون تولید، صادرات، سرمایه گذاری، ارزش افزوده و سهم در تولید ملی، مشارکت های منطقه ای و گستردگی بازارهای هدف صادراتی بوده است.
-شرایط صنعت پتروشیمی در دوره برنامه ششم توسعه چگونه بوده است؟
مرتضی شاهمیرزایی: برنامه ششم توسعه سالهای 1396 تا 1402 را در برمی گیرد. در پایان سال 1396 در صنعت پتروشیمی با تعداد 53 مجتمع تولیدی به ظرفیت 64 میلیون تن توانست با مصرف مجموع 33.3میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی 53.6میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش 30.7 میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل 17.1 میلیارد دلار کسب شد.
در پایان سال 1401 در صنعت پتروشیمی با تعداد 67 مجتمع تولیدی به ظرفیت 91.5 میلیون تن و با مصرف مجموع 47.5میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی 69.6میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش 39.6 میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل 26.8میلیارد دلار کسب شد.
طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده و اهداف تعیین شده در طی سالهای برنامه ششم 20 طرح با مجموع ظرفیت 28.3 میلیون تن به بهره برداری رسیده است که پیش بینی می کنیم تا پایان سال 1402 نیز 5 طرح دیگر با ظرفیت 4.6 میلیون تن بهره‌برداری خواهد شد که باعث محقق شدن ظرفیت 96.3 میلیون تن در پایان برنامه ششم می شود.
-سند توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی چندی پیش رونمایی شد، شرکت ملی صنایع پتروشیمی در اجرایی کردن این سند به دنبال چه اهدافی است؟
مرتضی شاهمیرزایی: به منظور کاهش واردات 2.1 میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی و ارتقای تاب‌آوری زنجیره ارزش محصولات نفتی، پس از مطالعه روی محصولات وارداتی و شناسایی کمبود و نیاز داخلی، مطالعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در جهت اهداف زیر توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام شد:
-افزایش ارزش افزوده و به تبع، درآمدزایی بیشتر برای بخش خصوصی و دولت
-کاهش خام و نیمه‌خام فروشی
-رفع نواقص موجود در زنجیره ارزش کشور برای کاهش واردات
-خودکفایی در تأمین بازار داخلی و افزایش تاب‌آوری
-کاهش ارزبری
-اشتغالزایی
-تنوع‌بخشی سبد محصولات و در نتیجه مقاصد صادراتی.
نتایج این مطالعه در قالب طرح‌های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی به صورت 20 بسته در پنج زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، آروماتیک و بوتیلن به مجموع ظرفیت اسمی 3.8میلیون تن در سال با سرمایهگذاری 4.2 میلیارد دلار و با قابلیت تولید سالانه 4.4 میلیارد دلار از انواع محصولات پایین‌دستی ارائه شده است.
اشتغالزایی این طرح‌ها نیز در دوره ساخت حدود 23 هزار نفر خواهد بود.طرح‌های فوق بر اساس دسترسی هلدینگ‌ها به خوراک‌های مورد نیاز، در قالب طرح‌های ملی خودکفایی به آنها ابلاغ شده است و تعدادی از هلدینگ‌ها برای سرمایهگذاری در این زمینه پیش‌قدم شده‌اند.
در حال حاضر 36 موافقت‌نامه اصولی به ظرفیت بیش از 5 میلیون تن در سال برای طرح‌های زنجیره ارزش صادر شده است و 7 طرح دیگر نیز منتظر ورود سرمایه‌گذاران جدید هستند.
- اهمیت و جایگاه صنعت پتروشیمی در بخش صنعت و اقتصاد کشور به ویژه در شرایط تحریم های پیچیده و نقش آفرینی این صنعت در تبعیت از فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مبنی بر کاهش خام فروشی بر کسی پوشیده نیست ، به نظر شما رویکرد دولت سیزدهم برای تقویت جایگاه این صنعت ارزش آفرین چه بوده است؟
مرتضی شاهمیرزایی: در مورد جایگاه صنعت پتروشیمی در اقتصاد و صنعت کشور و به ویژه در مورد نقش آفرینی آن در حوزه ارزآوری باید گفت که با رشد فزاینده مصارف محصولات پتروشیمیایی در جهان و ایجاد بازاری گسترده در این حوزه، طی سالیان گذشته،
سیاستگذاران کشور با تمرکز در برنامهریزی، طراحی و احداث مجتمع های عظیم نفت، گاز و پتروشیمی در صدد استفاده بهینه از این منابع اقتصادی با مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و بهرهگیری بهینه از مزیت وجود منابع عظیم هیدروکربوری و موقعیت استراتژیک جغرافیایی کشور با استفاده از آخرین دستاوردهای دانش و فناوری در این صنعت مهم بوده اند. اکنون پس از گذشت بیش از نیم قرن از فعالیت رو به رشد صنعت پتروشیمی در کشور، روزانه حدود یک میلیون بشکه معادل نفت خام از منابع هیدروکربوری به مواد ارزشمند پتروشیمی تبدیل می شود.
بر اساس گزارش ها، سهم صنعت پتروشیمی ایران از ظرفیت تولید محصولات عمده پتروشیمی منطقه خاورمیانه در سال 1401 برابر 42/27 درصد و سهم صنعت پتروشیمی ایران از ظرفیت تولید محصولات عمده پتروشیمی جهان 68/2 درصد است.
طبق آمارهای سال 1399 ترازنامه هیدروکربوری کشور، سهم هیدروکربورهای مصرف شده در صنعت پتروشیمی به عنوان خوراک، حدود 9% کل هیدروکربورهای مصرفی در کشور بوده است، که در نتیجه آن حدود 7/69 میلیون تن محصول پتروشیمی تولید شده است. سهم صنعت پتروشیمی از ارزش صادرات محصولات غیر نفتی کشور 30 درصد است، که نشاندهنده ارزش افزوده بالای این صنعت و نیز کاهش خام فروشی از طریق صنعت پتروشیمی است.
-شما در بسیاری از سخنرانی ها و مصاحبه های بر خودکفایی صنعت پتروشیمی در تولید کاتالیست های مورد نیاز در صنعت تا پایان دولت سیزدهم تاکید دارید، تا به امروز جهت محقق شدن این هدف چه اقداماتی انجام شده است؟
مرتضی شاهمیرزایی: ما متعهد شده ایم که تا پایان دولت سیزدهم همه کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی را با کمک شرکت های دانش بنیان داخلی سازی شود و در این راستا شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در راستای اجرای سیاستهای کلان و نقش‌آفرینیِ دانش و فنّاوری پیشرفته در همه عرصه‌های تولید صنعت پتروشیمی به منظور توسعه دانش فنی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات از طریق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از شرکتهای زیرمجموعه فعالیت میکند که از جمله آنها امضاء 23 قرارداد و تفاهمنامه همکاری در حوزه تولید دانش های فنی، کاتالیست ها و مواد شیمیایی با شرکت های داخلی است.
در وضعیت فعلی بیش از 85 درصد کاتالیست ها بومی سازی شده است. این شرکت در زمینه توسعه دانش فنی و بومی سازی کاتالیست پروژه هایی به شرح زیر در دست اجرا دارد:
-پنج پروژه در دست اجرا برای دستیابی به بهبود دانش فنی تولید الفین از شکست حرارتی.
-چهار پروژه برای دستیابی به بهبود دانش فنی تولید آمونیاک.
این شرکت برای بومیسازی و تولید کاتالیست‌ها و آغازگرهای پرمصرف صنعت نفت با برخی از تولیدکنندگان کاتالیست و پراکساید همکاری میکند که باتوجه به زیرساخت‌های موجود در کارخانه شرکت تولیدکننده، نوع کاتالیست و پراکساید برای همکاری و تولید انبوه آن انتخاب می گردد. در حال حاضر بخش قابل توجهی از کاتالیست‌های مندرج در سند کاتالیست شامل 20 نوع از مهمترین و پرمصرفترین کاتالیست‌های صنعت نفت ایران توسط شرکتهای کاتالیست ساز در داخل کشور در حال تولید است.
-یکی از رویکردهای دولت سیزدهم در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل بوده است، شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده است؟
مرتضی شاهمیرزایی: شرکت ملی صنایع پتروشیمی بنا به ضرورت تمرکز بر توسعه ساخت داخل، توانمند سازی شرکت های دانش بنیان و به هم رسانی کسب و کارهای این حوزه اقدام به تاسیس مرکز نوآوری و خودکفایی صنعت پتروشیمی کرده است که اقدامات متعددی در راستای شناسایی و انعقاد قرارداد همکاری با شرکت های دانش بنیان انجام شده است که از آن جمله می‌توان به احصاء نیازمندی های مجتمع ها و طرح های صنعت پتروشیمی و شناسایی توانمندی های شرکت های دانش بنیان و به همرسانی عرضه و تقاضا، تعداد 107 شرکت دانش بنیان در سال 1400 و 234 شرکت دانش بنیان در سال 1401 در حوزه اجرا و ساخت تجهیزات داخل اشاره کرد.
از سوی دیگر، طرح‌های توسعهای صنعت پتروشیمی با راهبرد تکمیل و توسعه زنجیره ارزش و با هدف جبران کمبود خوراک‌های مورد نیاز صنایع تکمیلی، تنوع‌بخشی سبد محصولات، ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعریف شد.
با توسعه طرح‌های مذکور در زنجیره‌های اصلی پروپیلن، متانول، اتیلن، بنزن، اوره و بوتادین، ۲۰ نوع محصول جدید پتروشیمی تولید می‌شود که ضمن ارزآوری از طریق صادرات، حدود ۷۰ درصد از واردات محصولات پتروشیمی نیز کاهش می‌یابد. بر این اساس 4 قرارداد پژوهشی به ارزش 1200 میلیارد ریال بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با دانشگاه های شیراز، صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس و پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران امضا شد.
در حال حاضر مرکز خودکفایی با همکاری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، نظارت و راهبری پروژههای مذکور را بر عهده داشته و طبق برنامه زمانبندی، عملکرد انستیتوها را پایش می نماید.
به طور کلی، رویکرد توسعه کیفی همزمان با توسعه کمی، می تواند ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر برای صنعت، طیف متنوعی از محصولات مورد نیاز صنایع مختلف کشور را تولید کی کند.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز با تأکید بر ماده (10) « قانون جهش تولید دانش‌بنیان» سعی بر تشویق مجتمع‌ها و طرح‌های پتروشیمی در راستای استفاده از محصولات دانش بنیان ساخت بار اول را دارد تا ضمن اجرایی نمودن سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، پایداری توسعه را به همراه داشته باشد در این راستا و جهت تاکید بر این امر ارزشمند ساختار مناسبی با عنوان مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل در شرکت ملی صنایع پتروشیمی در حال ایجاد است.
-یکی از شاخص‌های اصلی سنجش اثربخشی صنایع، ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم و شکل گیری با فعال سازی بنگاههای تولیدی و اقتصادی است. عملکرد صنعت پتروشیمی در دوسال گذشته را چگونه تشریح می فرمائید؟
مرتضی شاهمیرزایی: یکی از سیاست های اصلی دولت سیزدهم و تاکیدات وزیر محترم نفت همواره حمایت از تولید داخلی در راستای تکمیل زنجیره ارزش مواد و محصولات پتروشیمی تا تولید محصول نهائی به منظور پرهیز از خام و نیمه فروشی و ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته بوده است.
در این راستا این شرکت برنامه هایی از جمله تامین مالی واحدهای پایین دستی از طریق عرضه اعتباری، تنظیم بازار و مدیریت عرضه و تقاضا، عارضه یابی و آسیب شناسی واحدهای راکد و زیر ظرفیت صنایع پایین دستی، مطالعات تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی را در دستور کار قرار داده است.
از سوی دیگر، با توجه به تاکید مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و رییس جمهور محترم مبنی بر احیای واحدهای اقتصادی راکد و زیر ظرفیت، با تشکیل کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید استانها با محوریت معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری ها و به صورت کاملا تخصصی در حوزه صنایع پایین دستی پتروشیمی با حضور دبیر نهضت احیای واحدهای اقتصادی نهاد ریاست جمهوری، دبیر ستاد ملی تسهیل و رفع موانع تولید و اعضای کارگروه های استانی، طرح شناسایی واحدهای راکد و زیر ظرفیت صنایع پایین دستی با همکاری این نهادها آغاز شده است. با مشارکت تشکل های تخصصی صنایع پایین دستی در سطوح ملی و استانی و کارآفرینان و صنعتگران، مشکلات و موانع موجود در سطوح ملی و استانی (عمومی و تخصصی) و نقاط ضعف و گلوگاه های قانونی شناسایی شده است که بر حسب چالش های پیش رو
دستور العملی نیز ابلاغ شده است.
-احیای واحدهای تولیدی در قالب راهبرد عرضه اعتباری چه بوده است؟
مرتضی شاهمیرزایی: بله.شرکت ملی صنایع پتروشیمی این اطمینان را می دهد که حداکثر تلاش خود را برای تاب‌آوری زنجیره تأمین مواد اولیه از طریق ابزارهای مختلف به ویژه ابزارهای مدیریت توسعه صنایع پایین‌دستی خواهد کرد.
از اقدامات ارزشمند صنعت پتروشیمی که با پیثگیری های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال جاری محقق شد.
فروش اعتباری محصولات پتروشیمی به صنایع پایین دستی است که از ابتدای سال به بیش از 63 همت فروش اعتباری به عنوان هدیه صنعت پتروشیمی به بخش خصوصی بوده است که با این امر موجب رونق کارگاه های کوچک و متوسط شده است که با این امر هم به موضوع اشتغال و هم ایجاد ارزش افزوده بیشتر کمک شایانی شده است.