اگرچه آلزایمر یک بیماری ژنتیک است، اما با این حال می توان گفت که تنهایی انسان ها در قرن بیست و یک به آن شتاب و گستردگی داده است. کوچک شدن خانواده ها و کاهش ارتباطات، بویژه ارتباطات خانوادگی در جوامع صنعتی و شهری پرمشغله، این بیماری را به هر کسی نزدیک می کند.
آلزایمر، رایج ترین شکل زوال عقل است. علایم این بیماری با از دست دادن قدرت حفظ اطلاعات بخصوص حافظه موقت و کوتاه مدت در دوران پیری آغاز شده و به تدریج با از دست دادن قدرت تشخیص زمان، افسردگی، از دست دادن قدرت تکلم، گوشه گیری و سرانجام مرگ در اثر ناراحتی های تنفسی به پایان می رسد. مرگ پس از پنج تا ده سال از بروز علایم اتفاق می افتد.
این بیماری علاج ناپذیر را اولین بار روانپزشک آلمانی به نام آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۶ میلادی معرفی کرد. غالباً این بیماری در افراد بالای ۶۵سال بروز پیدا می کند؛ گرچه آلزایمر زودرس (با شیوع کمتر) ممکن است زودتر از این سن رخ دهد. در سال ۲۰۰۶ میلادی ۲۶٫۶ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا بودند و پیش بینی می شود که در سال ۲۰۵۰ میلادی از هر ۸۵ نفر یک مبتلا به آلزایمر وجود داشته باشد.
روز جهانی آلزایمر
همه ساله روز ۲۱ سپتامبر یا ۳۰ شهریور به مناسبت روز جهانی آلزایمر در دنیا مراسم و همایش های مختلف برگزار می شود. (No time to lose)شعار روز سال ۲۰۰۸ این است، به این معنا که زمانی برای تلف کردن نداریم.
پنج درصد از جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر به بیماری آلزایمر متوسط تا شدید مبتلا هستند و این در حالی است که ۱۰ تا ۱۵ درصد سالمندان در همین گروه سنی، از بیماری آلزایمر خفیف رنج می برند. متاسفانه انواع دمانس(زوال عقل) توجه به افزایش طول عمر در کشور رو به افزایش است.
اولین نشانه آلزایمر
در حالت عادی با افزایش سن، مقداری از توانایی های ذهنی و جسمی افراد کاهش می یابد، زیرا سلول های مغز هم مثل سایر قسمت های بدن دچار تغییر، تحلیل و فرسودگی می شوند و اگر برای حفظ و مراقبت از آنها کاری نکرده باشیم، ممکن است رو به زوال و نابودی برود. آلزایمر، شایع ترین نوع "زوال عقل" است. این بیماری، یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی است و احتمال ابتلا از سن 65-60 سال به بعد بیشتر می شود، اما الزاما هر فرد مسنی به آلزایمر دچار نخواهد شد.
لازم به یادآوری است که بسیاری از کسانی که نگران فراموشی های گاه به گاه خود هستند، هنوز آلزایمر نگرفته اند، چون افرادی که به آن مبتلا می شوند، معمولا متوجه آن نمی شوند. به بیان دیگر، فراموشی های گذرایی که گاهی به سبب خستگی های ذهنی و فکری ناشی از زندگی روزمره اتفاق می افتد، به هیچ وجه به معنای آلزایمر نیست.
افزایش زوال عقل تا حد زیادی به دلیل افزایش طول عمر مردم، طبیعی است. به بیان دیگر، افزایش زوال عقل به معنای افزایش شیوع آن نیست، بلکه به معنای افزایش طول عمر و سالمندی است. بعلاوه شیوع این بیماری در بین نژادهای مختلف، تفاوت چندانی وجود ندارد. آلزایمر با پیری می آید.
بروز نشانه های این بیماری از 70 تا 80 سالگی آغاز می شود و کمتر از نیمی از مردم در 90 سالگی درجاتی از آن را خواهند داشت.
علل آلزایمر در سالمندان
اگرچه سالمندی مهمترین فاکتور ابتلا به دمانس است، ولی فاکتورهایی مثل فشار خون، دیابت و چربی خون هم بر شیوع آن تاثیر دارند. بعلاوه کم تحرکی، بیکاری و نداشتن فعالیت های فکری هم باعث تشدید علائم می شوند.
آلزایمر دوران میانسالی
شاید خیلی ها ندانند فراموشی، فقط معطوف به بیماری آلزایمر که مخصوص دوران کهنسالی است، نمی شود. بلکه بیماری دیگری به نام اف تی دی (FTD) نیز در سن 50 یا گاهی قبل از آن بروز می کند که بیشتر با علایم رفتاری خود را نشان می دهد.
اولین نشانه آلزایمر
در آلزایمر، اولین نشانه، زمانی بروز می کند که شخص به دلیلی، بستری و دچار توهم و بی قراری می شود و بعد از بهبود می فهمد که دیگر هوش و حافظه اش مانند سابق نیست. البته نکته مهم، آن است که ظاهر و شخصیت افراد مبتلا و نیز کارکرد روزمره آنها تا مدت ها تغییر نمی کند. بخصوص در آنها که در سنین بالا هستند و سال ها از ابتلا به بیماری شان گذشته است، این مسئله بیشتر صدق می کند.
توجه داشته باشید در آلزایمر، حافظه کوتاه مدت آسیب می بیند و بیمار رویدادهای نزدیک را به خاطر نمی آورد، اما یکی از علایم اف تی دی یا بیماری های دیگر، اختلال رفتاری است که به شکل بی تفاوتی و اختلالات اجتماعی و در انواع دیگر با اختلال تکلم بروز پیدا می کند. در اف تی دی ممکن است این تصور ایجاد شود که شخص سکته کرده یا اختلال روانی پیدا کرده است. بنابراین در انواع مختلف دمانس، علایم متفاوتی وجود دارد.
پیشگیری ممکن نیست
کسانی که مبتلا به آلزایمر یا دمانس می شوند، سلول های قسمت هایی از مغزشان را از دست می دهند، اما قسمت های سالم مغزشان به فعالیت خود ادامه می دهد. اگر این افراد، اشتغال یا فعالیت فکری داشته باشند، قسمت های سالم مغزشان بزرگتر شده و اطلاعات در آن قسمت ها ذخیره می شود و علایم آلزایمر را تا سال ها به تعویق می اندازد. در واقع، کسانی که تا سالمندی به کار روزانه خود ادامه می دهند، می توانند تا حد زیادی به این بیماری غلبه کنند.
شما آلزایمر ندارید
به دلیل شیوع این بیماری، بسیاری از مردم نگران ابتلا به آلزایمر هستند، در حالی که هر گز مبتلا نمی شوند. بیشتر فراموشی هایی که منجر به مراجعه بیماران به پزشکان می شود، فراموشی های زیاد به دلیل مشغله و نداشتن تمرکز است. توجه داشته باشید در بیماری آلزایمر، فراموشی وجود ندارد، بلکه در این بیماری، اختلال در تولید حافظه وجود دارد؛ یعنی مطلب جدیدی یاد گرفته نمی شود. پس اگر اسم فردی را یاد گرفته ایم، ولی بعدا فراموش می کنیم، مبتلا به آلزایمر نیستیم، بلکه این نوع فراموشکاری ناشی از خستگی موقت ذهن است.
مراقبت از بیماران
دمانس (زوال عقل) به رغم درمان دارویی، پیشرونده است. بخش قابل توجهی از بیماران مبتلا به مراقبت نیاز دارند و نگهداری از این بیماران فشار سنگینی به خانواده ها وارد می شود. تجربه نشان داده است که مبتلایان به آلزایمر در محیط همدلانه و محبت آمیز سالمتر می مانند. لازم است خانواده ها برنامه ای هماهنگ برای نگهداری از افراد مبتلا داشته باشند. البته ممکن است خدمات حرفه ای توسط سازمان ها و یا نهادهایی ارایه شود که بدون تعصب باید از آنها بهره گرفت. در واقع، مراقبت از این بیماران، صرفا خانوادگی نیست، بلکه یک مسئولیت اجتماعی نیز هست.
در مراحل پایانی این بیماری، بیماران اشتهای خود را نیز از دست می دهند، و توانایی برقرار ارتباط شفاهی، توانایی حرکت بدون کمک، و تشخیص اعضای خانواده و دوستان خود را ندارند. با این وجود، مرگ بیماران مبتلا به آلزایمر به طور معمول در نتیجه مشکلات تنفسی، سینه پهلو، عفونت، یا ایست قلبی رخ می دهد.
در بیماری آلزایمر نه تنها توانایی مغز برای تفکر با گذشت زمان کاهش می یابد، بلکه توانایی حفظ هموستاز زندگی بخش - حفظ شرایط پایدار در داخل بدن - نیز از بین می رود. در نهایت، مغز همه چیز از جمله توانایی بلع، سرفه، و تنفس را تحت تاثیر قرار می دهد و بیمار نسبت به عفونت آسیب پذیر شده و برای ادامه زندگی مجبور به تغذیه از طریق لوله می شود.
متاسفانه، بستری شدن در بیمارستان، اغلب تاثیر چندانی بر افزایش طول عمر بیمارانی که مراحل پایانی ابتلا به آلزایمر را تجربه می کنند، ندارد و در حقیقت، به نوعی شرایطی دلسرد کننده و ناراحت کننده را رقم می زند، زیرا با احتمال طول عمر، بیشتر تنها به درد و رنج بیمار افزوده می شود. اقدام هایی مانند احیای قلبی ریوی (CPR)، تغذیه از طریق لوله و حتی دیالیز، چندان موثر نیست و می توانند درد و رنج بیشتری را به بیمار تحمیل کنند.
مراحل پیشرفته بیماری آلزایمر به طور میانگین بین یک سال و نیم تا دو سال طول می کشد اما 20 تا 30 درصد بیماران ممکن است تا 15 یا 20 سال نیز عمر کنند. در پایان، اعضای خانواده بیمار باید بین کیفیت زندگی بیمار مبتلا به آلزایمر در مقابل کمیت آن تصمیم گیری کنند. با توجه به این که در حال حاضر درمان مشخصی برای آلزایمر وجود ندارد، فراهم کردن شرایطی با بیشینه راحتی برای این افراد توصیه می شود. بر همین اساس است که اغلب بیماران مبتلا به آلزایمر در خانه سالمندان نگهداری می شوند و توصیه می شود تا زمانی که بدن آنها دیگر توانایی ادامه حیات را از دست می دهد، اعضای فامیل و دوستان در کنارشان حضور داشته باشند.
درمان دارویی
درمان های دارویی نسبت به نوع دمانس متفاوت است و درمان های دارویی یکنواخت در انواع مختلف بیماری موثر نیستند. به طور مثال، داروهای معمول درمان آلزایمر، بیماری اف تی دی را در سنین پایین بدتر می کنند.
همچنین دسته دیگری از بیماران دمانس هستند که توهمات شدیدتری پیدا می کنند که این بیماران هم نسبت به داروهای معمول، حساس هستند.
علاوه بر درمان زمینه بیماری نیز درمان های علامتی هم برای کنترل عوارضی چون توهمات زیاد، افسردگی، بی خوابی و اختلالات رفتاری باید انجام شود. بعلاوه اگر علائم شدید رفتاری داشته باشند به احتمال زیاد یک منشا عفونی یا بیماری داخلی در بدن نیز دارند که باید درمان شود.
پرهیز غذایی
پرهیز غذایی در دوران سالمندی مانند پرهیز از مصرف غذاهای سودا‌‌زا مانند عدس، بادمجان، گوشت گاو، گوشت خشک شده، غذاهای شور یا نمک سود و غذاهای بلغم‌‌زا مانند ماهی، هندوانه و خیار برای پیشگیری از بروز آلزایمر از سوی متخصصان تغذیه توصیه می شود.همچنین مصرف موادغذایی مانند مغز بادام، فندق، نارگیل، گردو، انجیر خشک و مویز سرخ در برنامه غذایی سالمندان توصیه شده است.
نویسنده: دکتر نوید کمال زاده