پتروشیمی به عنوان یک صنعت ارزش آفرین در یک دهه گذشته در کشورمان روند رو به رشدی را سپری کرده است، این صنعت به دلیل دارا بودن بهره وری و ارزآوری مطلوب در چند سال اخیر از سوی مسئولان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
صنعت پتروشیمی ایران که هم اکنون با توجه به وجود زیر ساختهای مطلوب در مسیر رشد و توسعه قرار گرفته، نیازمند تکمیل زنجیره ارزش است، از این رو همزمان با توسعه بخش بالادست آن، صنایع تکمیلی این صنعت با ارزش نیز باید به عنوان راهبردی ملی، مورد توجه قرار گیرد.
کارشناسان انرژی بر این اعتقادند که یکی از مهمترین ارکان اقتصاد مقاومتی می‌تواند توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی باشد و باید از خام‌فروشی پرهیز و سبد کالاهای پتروشیمی را با هدف توسعه صادرات متنوع کرد.
تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی، جلوگیری از خام فروشی، تغییر رویکرد در صنعت پتروشیمی و بازنگری در برنامه ۲۰ ساله و رسیدن به اهداف برنامه پنجم و ششم توسعه و نیز افق چشم انداز ۱۴۰۴ از مهمترین فعالیت های این صنعت رو به رشد به شمار می رود و دولت یازدهم به عنوان میراث دار ده ها طرح نیمه تمام در بخش بالادستی پتروشیمی در حال برنامه ریزی برای تکمیل این طرح ها است.
در این میان باید توجه کرد که در سالهای گذشته توسعه متوازن بخش های بالادستی و پائین دستی پتروشیمی محقق نشده است و خام فروشی در صنعت پتروشیمی همچنان ادامه دارد.
کارشناسان انرژی اعتقاد دارند که امروز صنایع تکمیلی پتروشیمی یا همان صنایع پائین دستی در صنعت نفت به ویژه در بخش پتروشیمی، بهترین و مناسب‌ترین جایگزین صادرات نفت خام است و از آنجا که ارزآوری بیشتری در قیاس با نفت دارد، به نظر می‌رسد توسعه آن باید از سوی دولت، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
در جهان رو به توسعه نقش محصولات پتروشیمی درتمام عرصه‌های مختلف زندگی انسان به چشم می‌خورد و زنجیره این صنعت در قالب محصولاتی چون پلاستیک، کامپوزیت، دارو، مواد شوینده، بهداشتی و انواع رنگ، کاملا محسوس است.
باید در نظر داشت که متاسفانه محقق نشدن برخی از برنامه‌های پیش‌‌بینی شده در صنعت پتروشیمی به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های غرب، این صنعت را از نظر زنجیره ارزشی در وضعیتی قرار داده است که از رشد متقارنی در کشور برخوردار نباشد؛ بنابراین شتاب‌دهی در این بخش از بدنه صنعت نفت کشور با هدف جلوگیری از خام فروشی محصولات سودآور آن، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
در این میان تغیر مکرر سیاستها و دستورالعملها برای حمایت از توسعه صنایع پائین دستی پتروشیمی در سالهای گذشته از دیدگاه صاحب نظران یکی از عوامل اصلی عدم توسعه در این بخش بوده است که خود سبب ایجاد چالش های گوناگون شده است.
سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی به علت وجود ارزش افزوده بالا، یک سرمایه‌گذاری مطمئن و سودآور خواهد بود؛ اما در این مسیر باید نقاط ضعف اصلاح شده و برنامه‌ریزی‌های جدیدی انجام شود.
صنایع تکمیلی پتروشیمی باعث توزیع عادلانه ثروت در کشور خواهد شد و به ویژه در دهک‌های پایین جامعه می‌تواند اشتغال‌آفرین باشد و درآمدزایی مناسبی نیز برای اقشار آسیب‌پذیر در مناطق محروم ایجاد کند.
ساخت و توسعه شهرک‌های تخصصی پتروشیمی از نظر کارشناسان انرژی می‌تواند زمینه‌ساز رشد و توسعه صنایع پائین دستی پتروشیمی باشد .
شهرک‌های تخصصی صنایع تکمیلی پتروشیمی تمام مزیت‌های شهرک‌های صنعتی را دارند، حتی مزایای بیشتری نیز نسبت به برخی از این شهرک‌ها دارند؛ به طوری که با توسعه این شهرک‌ها به ویژه در استان‌های مرزی می‌توان توسعه صنعت پتروشیمی را در کشور شتاب بخشید.
فعالان در صنایع تکمیلی پتروشیمی ایجاد شهرک‌های تخصصی پتروشیمی را عاملی برای جلوگیری از بسیاری از دلالی‌ها و عرضه نامتوازن محصولات پتروشیمی می‌دانند.
بدون تردید همه متولیان امر اعتقاد دارند که باید دربرنامه ریزی ها برای تکمیل زنجیره بازنگری شود تا صنعت پتروشیمی ایران از خام فروشی فاصله گرفته و به سوی ایجاد ارزش افزوده بیشتر و تولید محصولات نهایی حرکت کند که پیامد آن توسعه اقتصادی کشور خواهد بود.
در این میان باید بر این نکته تاکید کرد که صنایع تکمیلی سبب توزیع عادلانه ثروت در جامعه می‌شود و به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته افزون بر تولید ثروت، اشتغال‌آفرینی را نیز به همراه خواهد آورد.
کارشناسان اعتقاد دارند که مرز بین فعالیت‌های وزارت نفت و وزارت صنعت برای توسعه صنایع تکمیلی به طور کامل شفاف نیست و توسعه زنجیره ارزش در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی نیز در اساسنامه پتروشیمی دیده نشده است و باید متولی اصلی توسعه این بخش مشخص شود.
با توجه با تاکید مقام‌های عالی کشور به ویژه مدیران صنعت نفت، باید در نظر داشت که توسعه پایدار با گسترش صنایع تکمیلی محقق خواهد شد و صنایع می‌توانند از تولیدات واحدهای میان‌دستی و تکمیلی پتروشیمی در مسیر ساخت کالاهای میانی و پائین دستی استفاده کنند و در مسیر پویائی صنعتی ایران همگام با بخش بالادست گام بردارند.
دسترسی به بازارهای جدید و تنوع در سبد محصول از دستاوردهای توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی است و ظرفیت تولید این صنعت را در سالهای آتی به طور چشمگیری افزایش خواهد داد.
در این میان نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که با توجه به آمایش سرزمین و پراکندگی صنایع بالادستی پتروشیمی در سراسر کشور زمینه مناسبی برای توسعه صنایع تکمیلی به وجود آمده و سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند یک سرمایه‌گذاری مطمئن و سودآور باشد.
در مسیر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی باید با برنامه‌های بلندمدت از خام فروشی فاصله گرفت و با توجه به اینکه صنایع تکمیلی در تمام بخش‌ها نیازمند رویکرد و نگاهی ملی است، باید رویکرد نهضت ملی جلوگیری از خام فروشی را شروع کرد.
دولت تدبیر و امید به دنیال توسعه متوازن
با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید و تغییر در نگرش ها و برنامه های دولت صنعت پتروشیمی به دنبال ارزش افزوده بیشتر است و با سیاست گذاری های وزیر نفت و مدیریت جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی و هیئت مدیره جدید این شرکت که کارآمد و با تجربه است، امید می رود پتروشیمی بتواند به جایگاه واقعی خود برسد.
بیژن زنگنه وزیر نفت پس از حضور دوباره در وزارت نفت چندین بار با تاکید بر اهمیت فراوان صنعت پتروشیمی ابراز عقیده کرده است که همه در برابر نسل های آینده مسئول هستند و راهبرد صنعت نفت در دولت یازدهم استفاده از خرد جمعی و به کارگیری افراد حرفه ای برای دستیابی به رفاه و پیشرفت جامعه است.
بیژن زنگنه با بیان این که در سال های گذشته در صنعت پتروشیمی مسیر درست و اصلی برای توسعه این صنعت طی نشده و این موضوع آسیب هایی را به کشور وارد کرده است، اظهار کرده که اکنون صنعت پتروشیمی در وضعی است که می تواند وارد جهش دوم به لحاظ ارزش تولید شود.
کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که با توجه به حمایت های وزیر جدید نفت از صنعت پتروشیمی و با توجه به فضای امیدی که در کشور و صنعت نفت به وجود آمده می توان گفت که این صنعت که توانایی لازم را برای عبور از مشکلات و چالش های موجود دارد و همکاری و تعامل میان نظام بانکی، سازندگان داخلی و فعالان بخش خصوصی می تواند چشم انداز جدیدی را پیش روی صنعت پتروشیمی ایران قرار دهد.
امروز صنعت پتروشیمی ایران نقش غیر قابل انکاری در اقتصاد کشور دارد وایران به عنوان یک قطب بزرگ پتروشیمی در سطح منطقه می تواند در عرصه بین المللی نیز حضوری پررنگ تر داشته باشد به شرط آن که تمام متولیان امر با همکاری و تعامل بیشتر در تصمیم گیری ها نقش آفرین باشند و مصالح کشور را در اولویت برنامه ریزی های خود قرار دهند.
سیدفواد نبوی