به گزارش نیپنا ، نگاه کلان به صنعت پتروشیمی در عرصه جهانی، امروزه متفاوت از دهه های گذشته است؛ به گونه ای که پتروشیمی را به مثابه زنجیره بزرگی از تولید و عرضه در نظر می گیرند. در واقع توسعه صنعت پتروشیمی بدون تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دستی، اقدامی ابتر است که نمی تواند اهداف صنعت پتروشیمی را در حوزه اقتصاد، از منظری کلان تحقق بخشد. این موضوع برای کشوری همچون ایران که صنعت پتروشیمی در آن قدمتی بیش از نیم قرن دارد و به لحاظ برخورداری از مزیت های مختلفی همچون سهولت دسترسی به خوراک و مبادی صادراتی، جزو کشورهای پیشرو در صنعت پتروشیمی در جهان است، از اهمیتی به مراتب بالاتر برخوردار است.
ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی در ایران بیش از 83 میلیون تن است و با تولید 30 میلیون تن محصولات پایه توانسته در رتبه دوم منطقه قرار گیرد و با تکمیل جهش های دوم و سوم صنعت پتروشیمی و افزایش تولید محصولات پایه تا 57 میلیون تن در پایان برنامه هفتم توسعه، میتواند در جایگاه نخست منطقه قرار گیرد. بیش از 15 هزار بنگاه در صنایع پایین دست پتروشیمی در ایران فعال است که نشاندهنده اهمیت صنایع پایین دست در پتروشیمی ایران است؛ اهمیتی که در سالهای اخیر دوچندان شده و بیش از آنکه در گفتار شاهد آن باشیم، در عمل به منصه ظهور رسیده است.
جالب است که رهبر معظم انقلاب در دوم شهریور 1399 در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت، به صراحت، به اهمیت موضوع صنایع پایین دست پرداختند تا نشان دهند این موضوع در لایه های بالای تصمیم گیری نظام نیز از حمایت برخوردار است. ایشان در جلسه گفتند: "یکی از موانع هم در یک جاهایی بعضی از ناهماهنگیها در بخشهای پاییندستی است. حالا آقایان وزرا در صدر، هماهنگیهایی دارند و کارهایی را با هم بهاتّفاق انجام میدهند که گزارش بعضیاش امروز داده شد؛ لکن در بخشهای پاییندستی گاهی ناهماهنگیهای عجیب و غریبی هست. فرض بفرمایید که یک مصرفکنندهِی موادّ پتروشیمی؛ کارخانهجاتِ پاییندستیِ بسیار زیادی هستند که به موادّ پتروشیمی احتیاج دارند، اینها مراجعه میکنند که به اینجا به دلایل مختلف فروخته نمیشود یا مثلاً به قیمتهای گران یا با مشکلاتی [فروخته میشود]. حالا مثلاً فرض کنید شب که در خبرها تلویزیون این را پخش میکند -ما میشنویم دیگر؛ بخشهای خبر را معمولاً همه میشنویم- به نظر من آن وزیری که میشنود این خبر را، همان شبانه با آن بخشی که از این قضیّه شکایت دارد تماس بگیرد، تلفن بزند، برای فردا قرار بگذارند، فردا بروند تا عصری مشکل را برطرف کنند؛ یعنی واقعاً این جور میشود موانع تولید را برطرف کرد. البتّه بعضی از مشکلات پیچیدهتر است، بحث صبح تا عصری نیست -بنده یک مقداری مطّلعم از مشکلات اجرا- لکن بسیاری از آنها واقعاً همین جور است که با یک نشست یک ساعته، دو ساعته و مانند اینها مشکل برطرف میشود. بنابراین، موانع تولید را بایستی برطرف کرد."
چنین حساسیتی از شخص اول نظام نشاندهنده اهمیت این موضوع است؛ موضوعی که در صنعت پتروشیمی در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. به طور معمول واحدهای فرآیندی صنعت پتروشیمی را با توجه به ماهیت، حجم تولید، تنوع گرید، نوع کسب و کار و نهایتا نزدیکی به بازار صنایع پایین دست پتروشیمی می توان به سه گروه بالادستی، میان دستی و پایین دستی تقسیم کرد. تنوع واحدهای فرآیندی در ایران بسیار گسترده است و علاوه بر هاب عسلویه و هاب ماهشهر، در سایر نقاط کشور نیز پراکندگی دارند. مهمترین صنایع پایین دست صنعت پتروشیمی که از لحاظ درآمدزایی و اشتغالزایی از اهمیت بالایی برخوردارند، صنایعی همچون لاستیک، پلاستیک، رنگ و رزین و چسب، آرایشی و بهداشتی و مواد شوینده، کامپوزیت، مواد شیمیایی و حلال ها، مواد دارویی، و همچنین کودهای شیمیایی و سموم هستند.
تعداد 15 هزار بنگاه در حوزه صنایع پایین دست در کشور فعال هستند که بار اصلی اشتغال در صنعت پتروشیمی را بر دوش دارند. در واقع آنچه به عنوان اشتغالزایی صنعت پتروشیمی مورد تاکید قرار می گیرد بیش از آنکه مرتبط با صنایع بالادست باشد، وابسته به صنایع پایین دست است. میزان اشتغال مستقیم در مجتمع های پتروشیمی 79 هزار نفر است که از این میزان 22 هزار نفر در هاب عسلویه و 29 هزار نفر در هاب ماهشهر و مابقی در سایر مناطق بوده اند.
پیش بینی می شود با افزایش 28 هزار شغل حاصل از تکمیل طرح های در دست اجرا در بالادست پتروشیمی، اشغال مستقیم در بالادست پتروشیمی به 107 هزار نفر برسد. اما جالب است بدانید که چشم انداز اشتغال مستقیم در صنایع پایین دست پتروشیمی، چندین برابر بیشتر و معادل 920 هزار نفر است. در واقع آنچه به عنوان میزان اشتغالزایی به ازای هر یک میلیون تن تولید محصولات پتروشیمی ذکر می شود، نه صرفا درباره صنایع بالادست، بلکه عمدتا در صنایع پایین دست پتروشیمی است که می تواند به ازای هر یک میلیون تن محصول پتروشیمی، 170 هزار شغل ایجاد کند که نشانه اهمیت صنایع میان دست و پایین دست است.
یکی از عوامل رشد و توسعه بنگاههای صنایع پایین دست پتروشیمی، تامین پایدار خوراکهای موردنیاز آنهاست که در سالهای اخیر گامهای بلندی برای آن برداشته است. در سال 1399، صنعت پتروشیمی برای تامین خوراک بنگاههای فعال در صنایع پایین دست، 3.3 میلیون تن پلیمر و 2.1 میلیون تن محصولات شیمیایی عرضه کرده که اگر با حدود ده سال پیش از آن مقایسه شود، نشانه رشد بالایی است؛ چراکه در سال 1390 میزان عرضه محصولات پلیمری 1.3 میلیون تن و میزان عرضه محصولات شیمیایی 0.8 میلیون تن بوده که در سال 99 نسبت به آن سال، رشدی بیش از دو و نیم برابری را شاهد هستیم.
بی تردید، تداوم گام هایی که در جهش دوم صنعت پتروشیمی برداشته شده، قطعا نقش مهمی در تکمیل صنایع میان دست و پایین دست و افزایش رونق اقتصادی و اشتغال در این بخش خواهد داشت.