پس از پایان جنگ هشت ساله که به نوعی دوران رکود صنعت پتروشیمی در ایران محسوب می‌شود، ضمن تداومِ تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه‌ی اقتصادی، صنعت پتروشیمی در کشور جان تازه‌ای به خود گرفت. وجود بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی و همچنین ذخیره‌ی حدودا ۱۵۷ میلیارد بکشه‌ای نفت خام، می‌توانست چشم‌انداز مثبتی برای توسعه‌ی این صنعت مهم، پیش‌روی مسئولان کشور قرار دهد. با آغاز کار، حین بهره‌مندی از این دریای موهبت طبیعی، رشد و بالندگی صنعت پتروشیمی زمانی وارد فاز جدید شد که در راستای خصوصی‌سازیِ توان اقتصادی، حضور بخش خصوصی در این صنعت بزرگ پررنگ‌تر گردید. در همین راستا در دولت تدبیر و امید ضمن بازگرداندن فضای اعتماد به فعالیت‌های اقتصادی، نگاهی ویژه به صنعت پتروشیمی‌کشور صورت گرفت که افزایش تولید محصولات پلی‌اتیلن از جمله نتایج این نگاه ویژه محسوب می‌شود.
بدون تردید افزایش محصولات استراتژیک پلی‌اتیلن کشور نیز به نوبه خود، ارتباط ناگسستنی با خط اتیلن غرب دارد. این موضوع در وزارت نفت دولت‌های یازدهم و دوازهم، اتاق فکر ویژه‌ای را به خود اختصاص داد. ماحصل تصمیمات اتخاذ شده، اینبار منجر به راه‌اندازی پتروشیمی میاندوآب شد که از خط لوله اتیلن غرب بهره‌ای ویژه خواهد برد. بهره‌برداری از پتروشیمی میاندوآب که وام‌دار کاتالیست‌های ساخت متخصصان ایرانی است، ظرفیت تولید پلی‌اتیلن سنگین کشور را حدودا ۱۴۰ هزار تن در سال افزایش داد. از همین رو تولید پلی‌اتیلن ایران به رکورد ۵ میلیون تن در سال نزدیک‌تر شد. اهمیت راه‌اندازی پتروشیمی میاندوآب زمانی بیشتر درک می‌شود که نگاهی به بازارهای جهانی هم داشته باشیم. پتروشیمی میاندوآب، علاوه بر تامین نیازهای داخلی، می‌تواند شرایط را برای صادرات به بازارهای عراق، ترکیه، گرجستان و ارمنستان هموارتر سازد.
طبق گفته قائم مقام مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، عملیات اجرایی ساخت فاز سوم خط لوله اتیلن غرب با ۳ انشعاب آغاز شده است که بخشی از این فاز حدودا به طول ۱۵۰ کیلومتر از میاندوآب به تبریز به بهره‌برداری رسیده است. اهمیت این خبر زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم اتصال پتروشیمی تبریز به خط لوله اتیلن غرب، منجر به در دستور کار قرار گرفتن ساخت یک واحد ۳۱۰ هزار تنی پلی اتیلن در این مجتمع پتروشیمی شده است. بدین ترتیب می‌توان گفت، راه اندازی پتروشیمی میاندوآب به صورت مستقیم و غیرمستقیم، خبرِ افزایش ۴۵۰ هزار تنیِ تولید پلی‌اتیلن کشور را در بر می‌گیرد.
از مزایای دیگر پتروشیمی میاندوآب، اشغالزایی آن است. این پتروشیمی که با هزینه‌ی ۴۰ میلیون دلار به صورت ارزی و ۸۰۰ میلیارد تومان به صورت ریالی راه‌اندازی شد، برای ۴۶۰ نفر به صورت مستقیم اشغال ایجاد می‌کند. این میزان از اشتغالزایی در حالی است که میاندوآب، به لحاظ اشتغال وضعیت چندان مناسبی ندارد. از طرفی مقایسه‌ی میزان سرمایه‌گذاری ایجاد شده و همچنین اشغالزایی صورت گرفته در این واحد پتروشیمی، حکایت از هزینه‌ی مناسب جهت راه‌اندازی پتروشیمی مذکور دارد؛ چراکه طبق مولفه‌های موجود، در صنایع پتروشیمی، با هر ۳ میلیارد تومان سرمایه و هزینه، صرفا یک شغل پایدار ایجاد می‌شود. رعایت این مولفه در واحد پتروشیمی میاندوآب، نشان از ممانعت از هدررفت سرمایه دارد. در مجموع، به کارگیری نیروی انسانی، از ویژگی‌های فنی طرح پتروشیمی میاندوآب است. به گفته‌ی مدیرعامل هلدینگ باختر، روزانه ۱۸۰ تریلر از محصولات جامد تولیدی منتقل می‌شود که با بهره‌برداری از مجتمع پتروشیمی میاندوآب، به ۲۰۰ تریلر خواهد رسید.
ناگفته پیداست هزینه‌های ارزی و ریالی صورت گرفته نیز در مدت زمان کوتاهی و با توجه به پتانسیل صادراتی این واحد، جبران خواهد شد. طبق اخبار موجود، در حال حاضر هلدینگ باختر، حدودا ۱۰ درصد از محصولات پتروشیمی خود را صادر می‌کند. ضمن راه‌اندازی پتروشیمی میاندوآب، این میزان به ۱۵ درصد افزایش خواهد یافت که چنین افزایشی در خصوص پتروشیمی میاندوآب، شرایطی ایده‌آل و استثنایی محسوب می‌شود. پیش از این نیز ظرفیت تولید پتروشیمی باختر، کمی بیش از ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تن بود که واحد میاندوآب این میزان از تولید را به تنهایی به رقم یک میلیون و پانصد هزار تن در سال می‌رساند.
طبق گفته‌های مدیرعامل هلدینگ باختر، این برای نخستین بار است که در یک مجتمع تولید کننده پلی اتیلن از کاتالیست بومی استفاده می‌شود که در گروه هلدینگ باختر تولید شده است. اهمیت کاتالیست‌ها در صنایع شیمیایی و بخصوص در پتروشیمی بر متخصصین این حوزه واضح است؛ آنچنانکه بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیایی در مسیر تولید و تبدیل، دست‌کم یکبار به کاتالیست نیاز پیدا می‌کند. با اعمال تحریم‌های ناعادلانه علیه ایران و ممانعت از ورود کاتالیست، این متخصصان بومی بودند که همت به تولید کاتالیست وطنی گماردند. در شرایط امروزی کشور، واحد پتروشیمی میاندوآب که به تنهایی ۵ درصد از حجم صادرات هلدینگ باختر را در بر دارد، با بهره‌گرفتن از کاتالیست داخلی، می‌تواند در خط مقدمِ اعتماد به تولید داخل دست به صادرات و رفع نیازهای داخلی بزند.
استفاده از کاتالیست داخلی در عرصه‌های متفاوت بخصوص در صنعت پتروشیمی، سالیانه حداقل مانع از خروج ۵۰۰ میلیون دلار ارز از کشور خواهد شد. بیشتر کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت پتروشیمی کشور در حال حاضر در داخل تولید می‌شوند. پتروشیمی میاندوآب، در سال جهش تولید، ضمن حمایت از شعار سال و اهداف تعیین شده‌ی صنعت پتروشیمی، با استفاده از کاتالیست تولید داخل، نه فقط در خروج میلیون دلاری ارز از کشور دخیل است، بلکه از جمله واحدهایی محسوب می‌شود که در راستای جهش تولید گام بر می‌دارد. بدیهی است با ادامه‌ی حمایت از تولید داخل، منافع آن می‌تواند شامل حال مناطق محرومی همچون شهرستان میاندوآب شود. برخی کارشناسان معتقدند در صورت داخلی سازی کاتالیست‌ها، سالانه حدودا ۶۰ میلیارد دلار فرآورده، تولید و صادر خواهد شد. با تکمیل شدن خط لوله اتیلن غرب و همچنین استفاده از کاتالیست‌های داخلی، این هدف دور از دسترس نیست.
سید مسعود آریادوست