به گزارش نیپنا؛ صنعت پتروشیمی که امسال آخرین سال جهش دوم خویش را پشت سر می گذارد، برنامه ریزی روشنی برای جهش سوم خود دارد که معرفی و تحلیل ابعاد آن فراتر از این نوشتار است، اما در این مختصر سعی خواهد شد به معرفی طرح های پیشران صنایع پایین دست صنعت پتروشیمی پرداخته شود.
تبدیل محصولات تولید شده در واحدهای پتروشیمی بالادستی به محصولاتی که مورد استفاده صنایع پایین دستی هستند، اگرچه وسعت کم و حجم نسبتا پایین سرمایه گذاری دارد، اما از منظر اقتصادی اهمیت بسیار دارد. بعضی از محصولات صنایع پایین دستی پتروشیمی در حال حاضر از طریق واردات تامین می شود و در صورت تولید آن در داخل، سوددهی مناسبی برای سرمایه گذاران و ارزش اقتصادی بسیاری برای کشور خواهد داشت. از سوی دیگر با توجه به گسترش صنعت پتروشیمی کشوردر آینده ای نزدیک، بعضی دیگر از این محصولات مازاد تولیدی پیدا خواهند کرد که باید فکری برای آن شود. طرح های پیشران صنایع پایین دستی این اهداف اساسی را دنبال می کند و به این ترتیب گسترش این طرح ها به طور مستقیم و غیرمستقیم می تواند به این نتایج منجر شود: توسعه متوازن و پایدار صنعت پتروشیمی، رفع نیاز صنایع داخلی، ایجاد ارزش افزوده بیشتر در زنجیره تولید محصولات، ایجاد رونق در صنایع پایین دستی، کاهش وابستگی به واردات و ایجاد اشتغال جذاب.
اگر بخواهیم این طرح ها را جزیی تر بررسی کنیم، می توان این طرح ها را در چهار شاخه «متانول»، «بنزن»، «اتیلن» و «پروپیلن» تقسیم بندی کرد. این محصولات برای کسانی که در صنعت پتروشیمی فعالیت دارند، کاملا شناخته شده است اما برای آشنایی مختصر کسانی که علاقه مند به این صنعت هستند، شاید بد نباشد که معرفی مختصری از آنها داشته باشیم:
«متانول» ساده‌ترین نوع الکل‌هاست که به‌عنوان ضدیخ، حلال و سوخت بکار برده می‌شود. از متانول همچنین برای تهیه فرمالدئید استفاده می‌شود که در تهیه پلاستیک، تخته سه لایی، رنگ و مواد منفجره از آن استفاده می‌شود.
«بنزن» مایعی است بی‌رنگ، خوشبو و فرار که با شعله زرد رنگ همراه با دوده می‌سوزد و در تولید صنعتی گروهی از مواد مانند پلی‌استایرن، لاستیک مصنوعی و نایلون استفاده می‌شود. این مایع در تهیهٔ شوینده‌ها و رنگ‌ها نیز به کار می‌رود. بنزن در گذشته از طریق حرارت دادن قطران زغال‌سنگ و سپس تبدیل بخار آن به مایع به‌دست می‌آمد اما امروزه بنزن به مقدار زیاد از نفت خام استخراج می‌شود.
اتیلن ساده‌ترین هیدروکربن غیر اشباع است که ماده اولیه مهم برای تولید بسیاری از ترکیبات آلی پرمصرف در صنعت به‌شمار می‌رود. اتیلن به صورت گسترده در صنعت پلاستیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اتیلن با پلیمریزه شدن، پلی‌اتیلن را تولید می‌کند که یک پلاستیک بسیار مهم است. با تکرار شدن، پیش ماده پلی‌وینیل کلرید (PVC) را تولید می‌کند. با ترکیب شدن، بنزن، اتیل‌بنزن ایجاد می‌کند که ماده اصلی پلی‌استر است.
«پروپیلن» نیز یکی از محصولات کلیدی پتروشیمیایی است که به عنوان خوراک برای تولید پلیمرهای مختلف و محصولات میانی به کار می‌رود. مهم‌ترین مشتقات پروپیلن عبارتند از: پلی‌پروپیلن، آکریلونیتریل، پروپیلن اکسید، فنول، اکسوالکل، اسید آکریلیک، ایزوپروپیل‌الکل، الیگومرها و دیگر مواد واسط مختلف که در نهایت به صورت مواد مورد نیاز صنایع الکترونیک، خودروسازی، ساختمان‌سازی، بسته‌بندی و نظیر آن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اتیلن و پروپیلن در شمار اصلی‌ترین محصولات پایه پتروشیمی قرار می‌گیرند که ارزش افزوده‌ای بیش از مواد اولیه پتروشیمی نظیر گاز و نفت دارند، اما در این میان پروپیلن، به دلیل وضعیت عرضه و تقاضای متفاوت، نیازمند نگاه ویژه‌ای است. در سال‌های اخیر توجه زیاد تولیدکنندگان به اتیلن، منجر به گسترش تولید اتیلن در مقابل پروپیلن گردیده‌است؛ به خصوص آنکه در مهم‌ترین روش‌های معمول تولید پروپیلن نیز مقدار زیادی اتیلن تولید می‌شود. افزایش بی رویه تولید پلی اتیلن و لزوم ایجاد تنوع و افزایش ارزش در محصولات پایین دست، وضعیتی است که اینک برای اتیلن وجود دارد و از سوی دیگر برای پروپیلن، کمبود فعلی و تشدید آن در آینده، واردات برخی از محصولات پایین دستی پروپیلن، و ارزش افزوده قابل توجه زنجیره پایین دست وجود دارد.در مورد بنزن هم باید گفت که کمبود فعلی و تشدید آن در آینده وجود دارد.
همچنین با تحقیق طرح های جهش دوم و سوم تا سال 1404 ظرفیت تولید متانول تا بیش از 24 میلیون تن در سال افزایش خواهد یافت که منجر به کاهش قیمت این محصول و کاهش ارزش صادرات آن خواهد شد. در حال حاضر مصارف بسیار کمی در مقایسه با میزان تولید بسیار زیاد متانول در سال های آینده برنامه ریزی شده است. بنابراین تعریف طرح های به منظور تکمیل زنجیره تولید و تبدیل متانول به محصولات با ارزش بالاتر، جزو برنامه های شرکت ملی صنایع پتروشیمی می باشد. در این راستا طرح های پیشران به عنوان طرح هایی که منجر به توسعه صنایع پایین دستی خواهد شد تعریف و شناسایی گردیده اند. از سوی دیگر شرکت ملی پتروشیمی طرح هایی را در جهت تبدیل متانول به پروپیلن در سال های آینده در اولویت قرار داده است.
برنامه توسعه زنجیره پروپیلن در کشور را می توان به شرح زیر توصیف کرد:
-احداث واحد تولید پلی پروپیلن از گاز طبیعی (GTPP120) در منطقه اسلام آباد غرب.
-احداث پارک پروپیلن از متانول (MTP) در منطقه پارس جنوبی تا ظرفیت 1.5 میلیون تن در سال.
-احداث 3 واحد تولید پروپیلن از گاز طبیعی (GTP120) در سواحل شمالی (امیرآباد) تا ظرفیت 360 هزار تن در سال.
-احداث واحد تولید پلی پروپیلن از گاز طبیعی (GTPP120) در سواحل شمالی (انزلی) به ظرفیت 120 هزار تن در سال.
-در دیگر استانهای هدف نیز برای تحویل و ذخیره پروپیلن به صنایع میان دستی / پایین دستی پس از انجام مطالعات مکان هایی در نظر گرفته خواهد شد که به همین ترتیب برای سرمایه گذاری درباره آن تصمیم گیری می شود.