در تاریخ 23 تیر 1394خورشیدی، توافق هسته‌ای موسوم به برجام، بین دولت حسن روحانی با گروه 1+5 و اتحادیه اروپا به سرانجام رسید. این توافق بین‌المللی هنوز به 3 سالگی خود نرسیده بود که ایالات متحده آمریکا، به طور یکطرفه از آن خارج شد. این خروج، یکی از شعارهای انتخاباتی دونالد ترامپ بود که بعد از نشستن بر کرسی ریاست جمهوری، به آن جامه عمل پوشاند. با خروج رئیس دولت آمریکا از برجام، مجددا تحریم‌های اقتصادی دامان اقتصاد ایران را گرفت. این تحریم‌ها در اقتصاد ایران بی تاثیر نیست اما با بازخوانی وضعیت صنعت پتروشیمی ایران، شاهد هستیم که نه تنها در پتروشیمی شاهد رکود نیستیم، بلکه جهش تاریخی بیسابقه ای را در روند نیم قرن اخیر این صنعت به چشم می‌بینیم.
به گزارش نیپنا، این موضوع قبال انکار نیست که حین انعقاد برجام، اقتصاد کشور بعد از سال‌ها تحریم نفسی تازه کشید. پتروشیمی نیز از این منافع بی‌بهره نماند. آمارهای موجود نیز موید همین موضوع هستند. چند ماه قبل از خروج آمریکا از برجام(اردیبهشت 97) ضمن بررسی کارنامه‌ی صنعت پتروشیمی، شاهدیم که در اواخر سال 96 تولید و صادرات محصولات پتروشیمی رونقی کم‌سابقه داشت. تحقق بیش از 90 درصد از اهداف برنامه‌ی تولید محصولات پتروشیمی در آن سال، تاییدکننده‌ی این ادعا است. در سال 96 پتروشیمی‌ها مجموعا توانستند بیش از ۲۲ میلیون و چهارصد و ده هزار تن محصول خود را به ارزش بیش از ۱۲ میلیارد دلار صادر کنند. براساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۹۶ مجموعا ۵۳ میلیون و ۶۲۴ هزار تن انواع محصولات پتروشیمی در ایران تولید شد که این میزان از تولید در حالی صورت گرفت که نسبت به سال قبل از آن (سال 95) شاهد افزایش تولید 3 میلیون تنی بودیم. اما بعد از خروج آمریکا از برجام چه اتفاقی رخ داد؟
بعد از خروج آمریکا از برجام
بدون تردید خروج آمریکا از برجام، شوک روانی بزرگی بر اقتصاد و بازار کشور وارد کرد. بسیاری از شرکت‌های خارجی که قصد سرمایه‌گذاری بلند مدت داشتند از ایران خارج شدند و صنعت نفت در حوزه صادرات نفت خام بیش از هر صنعت دیگری دچار مشکل شد. صنعت خودرو و سایر صنایع نیز شرایط مشابهی را تجربه می کردند. ولی نگاه به توان داخلی و نیاز دنیا به محصولات پتروشیمی ایران منجر شد تا صنعت پتروشیمی مسیر رونق را که پیش گرفته بود با جدیت بیشتری دنبال کند. آنچنانکه صنعت پتروشیمی با تمسک به همین توان داخلی، در پی افزایش تولید و راه‌اندازی واحدهای جدید برآمد. در سال 97 مجموعا 53 میلیون و 300 هزار تن انواع محصول پتروشیمی تولید شد که بیش از 20 میلیون تن از این محصولات تولیدی صادر شد. این وضعیتِ تولید در سال 97 ، یعنی سالی که با خروج آمریکا از برجام آغاز شده بود، نشان از تداوم رونق صنعت پتروشیمی و دورخیز بلند آن برای جهش دوم داشت.
در سال 98 حلقه تحریم‌ها برای اقتصاد کشور تنگ‌تر شد. سختی در رد و بدل شدن ارز و همکاری با بانک‌های خارجی مزید بر علت شد تا بسیاری از صنایع کم و بیش با مشکل برخورد کنند. با این وصف صنعت پتروشیمی باز هم استثنا بود. برای نمونه 12 شرکت پتروشیمی کشور نسبت به سال قبل، در تولید خود رکوردهایی بر جای گذاشتند. شرکت‌های پتروشیمی پارس، پلیمرآریاساسول، جم، مهر، مروارید، پلی‌پروپیلن جم، فرساشیمی، شیمی‌بافت (فاز دوم)، تخت جمشید (ماهشهر)، لرستان، مهاباد و تخت جمشید پارس عسلویه، در سال 98 موفق به افزایش تولید و ثبت رکوردهای جدیدی در تولیدات خود شدند. انتظار می‌رفت حجم تولید و حتی صادرات پتروشیمی در این سال، با توجه به افزایش تحریم‌ها با کاهش و رکود شدیدی مواجه شود. اما بنابه آمار موجود میزان صادرات محصولات پتروشیمی از مرز ۲۳ میلیون تن نیز عبور کرد.
پتروشیمی، صنعت تحریم شکن
با بررسی میزان افزایش تولیدات پتروشیمی‌ها در دولت‌های یازدهم و دوازدهم خواهیم دید تحریم و خروج آمریکا از برجام نه تنها تاثیری بر روند روبه رشد تولیدات پتروشیمی‌ها نداشت، حتی بر تعداد واحدهای پتروشیمی افزوده شد. اضافه شدن 8 میلیون و 720 هزار تن به حجم تولید پتروشیمی که با راه‌اندازی و افتتاح 17 پتروشیمی همراه بود، دال بر این ادعا است. طرح‌هایی از قبیل پتروشیمی کردستان ، پتروشیمی ایلام، پتروشیمی لرستان ، واحد اسید سولفوریک ارومیه، پتروشیمی مهاباد، فازسوم پتروشیمی شیراز، فازدوم پتروشیمی کارون، پتروشیمی تخت جمشید منطقه ویژه اقتصادی، فاز دوم پتروشیمی کاویان، پتروشیمی تخت جمشید پارس، پلی استایرن انتخاب MEGمروارید، اوره آمونیاک پردیس، پتروشیمی مرجان، پتروشیمی میاندوآب و همچنین 2 طرح سرویس های جانبی از جمله طرح‌هایی هستند که غالبا در دوران تحریم افتتاح شدند. براساس اعلام مرکز پژوهشهای مجلس مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی در داخل کشور از سال 1390 تا پایان سال 1397 به طور متوسط سالیانه 6.3 درصد رشد داشته و از 11.86 میلیون تن در سال 1390 به 17.7 میلیون تن در سال 1397 افزایش یافته است. همچنین میزان صادرات نیز با متوسط رشد سالیانه 2.7 درصد از 18.2 میلیون تُن در سال 1390 به 20.3 میلیون تن در سال 1397 افزایش داشته است.