ورزش باستانی

ورزشی که باشنیدن اسم آن بدون شک به یاد نامهایی چون پوریای ولی،غلامرضا تختی و سایر پهلوانان نامی خواهیم افتاد.در ایران باستان انجام فعالیت های ورزشی و حرکات پهلوانی جزو فعالیت های اصلی و روزمره ایرانیان محسوب می شد وجامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکاران خود قائل بود.قدرت بدنی،شجاعت لازمه مقابله با هجوم دشمنان بود وهرگاه نیاز می شد در راستای دفاع از خانواده و سرزمین جانفشانی های پهلوانان حافظ جان و مال و ناموس ایرانیان بود و در بسیاری از موارد سرنوشت جنگ به دست آنها رقم می خورد.به این ترتیب که پهلوانان دو ملت بدون در گیر شدن لشکر ها با رقابت پهلوانی سرنوشت جنگ را مشخص می کردند.

سیر تکاملی ورزش زورخانه ای با ورود اسلام به ایران شدت یافته و پس از اینکه فرهنگ ایرانیان با عرفان اسلامی عجین شد به اوج خود رسید و زورخانه بر پایه اعتقادات شیعه شکل گرفت.

مطابق اسناد تاریخی،در حدود هفتصد سال پیش زورخانه به وسیله فردی به نام محمود معروف به پوریای ولی از اهالی خوارزم به صورت امروزی شکل گرفت.همچنین از قرن هشتم ه.ق. در هندوستان، پاکستان، عراق و آسیای میانه گسترش یافته و علاوه بر رشد و توسعه در ایران، امروزه با نمایش، آموزش و برگزاری مسابقات چندجانبه بین المللی، آسیایی، اروپایی، آفریقایی و جهانی در سطح دنیا معرفی شده است.

از شاخص ترین فعالیت های زورخانه ها میتوان به کشتی پهلوانی اشاره کرد و در واقع ریشه کشتی امروزی در دنیا محسوب می شود و انتخاب پهلوان کشور جزو هیجان انگیز ترین پیامد های اجتماعی بوده است.چون یک پهلوان فقط یک قهرمان کشتی نبوده که بر حریفانش پیروز شده باشد بلکه وظایف اجتماعی نیز برعهده وی بوده است. اخلاق، کردار، منش و روش زندگی پهلوانان در طول تاریخ بسیار مورد توجه بوده و به نوعی الگوی مناسب برای کودکان و نوجوانان محسوب بوده است.

ساختمان زورخانه
طرح ساختمان زورخانه ریشه در معماری قبل از اسلام، بویژه دوران اشکانی دارد، با شکلی هشت‌گوش، و سقف گنبدی، این سبک در دوران بعد از اسلام تکمیل شد و به شکل کنونی ساختمانهای قدیمی و مساجد و امامزاده‌ها درآمد، از جمله، زورخانه‌ها و خانقاه‌ها و تکیه‌ها، که علاوه بر جنبه مذهبی از بعد ملی نیز مورد توجه بوده است.

زورخانه ها را در قدیم مانند حمامها و سردابه‌ها از سطح زمین پایین‌تر می‌ساختند و این براساس سنت مخفی بودن این اماکن بوده است. با دری کوتاه، که برای ورود به آن خم می‌شدند،چرا که معتقد بودند داشتن قدرت ، عملیات قهرمانی و پهلوانی موجب کبر و خودخواهی می شود که برخلاف رویه و منش پهلوانی و مردانگی است .

شکل داخل زورخانه‌های سنتی اغلب هشت گوش است؛ هر ضلع آن شامل یک غرفه است و از این غرفه‌ها برای تماشاچیان و یا محل سنگ گرفتن، و مشتمال کردن و لباس کنی استفاده می‌شده.
سقف زورخانه‌ها اکثراً گنبدی است، که درست در زیر آن «گود» قرار دارد. گنبد از زمان های پیش از اسلام نزد ایرانیان نشانه ای از نیروی آسمانی و ارتباط با عالم بالا بوده است و چرخیدن ورزشکاران در زیر گنبد نوعی ارتباط معنوی با گردش جهان است.
ارکان داخلی زورخانه
در داخل زورخانه، چهار رکن دارای اهمیت خاص است که باید نسبت به شناخت و کیفیت آن توجه شود. این ارکان به ترتیب اهمیت عبارتند از:
گود.
سردم.
زنگ.
جایگاه تماشاگران.
گود
گود، شامل حفره‌ای مدورشکل و یا چند ضلعی به عمق تقریبی 80 سانتیمتر است. قطر آن بستگی به بزرگی محوطه ورزشخانه دارد که بین 6 تا 10 متر تغییر می‌کند.
سردم
جنب‌ گود سکویی به ارتفاع تقریبی یک متر وجود دارد که مرشد روی آن می‌نشیند و اصطلاحاً آن را «سردم» می‌نامند. معنی سردم به طوری که در برهان قاطع آمده است به معنی «سرخواننده» است و شامل معانی «محل دم برآوردن» و «محل خواندن و سخن گفتن و دمیدن» نیز می‌باشد.
طول و عرض سردم، به اندازه‌ای است که مرشد با ضرب روی آن براحتی بنشیند. زیر سردم را در قدیم به شکل طاق رومی «پَرخو» می‌ساختند و داخل آن تخت شنو می‌گذاشتند. بالای سردم زنگ را آویزان میکردند، به طوری که دست مرشد براحتی به آن برسد. اخیراً سردم را برای نشستن دو مرشد، قدری بزرگتر می‌سازند، تا برای «هم‌نوازی» و کمک به یکدیگر جای کافی موجود باشد.
زنگ
در اجتماعات قدیم ایران «زنگ» نشانه‌ی نیرومندی و احترام بوده است. کسانی که از نظر پهلوانی و عیاری سرشناس و صاحب نام بودند، در اماکن عمومی و بازارها برای آنها هنگام عبور به زنگ می‌نواختند. این اماکن شامل: حمامها، قهوه‌خانه‌ها، طباخی‌ها و امثال آن بود.
جایگاه تماشاگران
ورزش باستانی مانند دیگر ورزشها از قدیم‌الایام دارای علاقه‌مندان و تماشاگرانی بوده است که در اطراف گود و داخل غرفه‌ها به تماشا می‌نشستند. این امر برای بینندگان، بخصوص جوانان دارای اثرات تربیتی و آموزشهای اخلاقی مفیدی بود. به عبارت دیگر زورخانه به منزله‌ی آموزشگاه جوانمردی و فتوت و پهلوانی به شمار می‌رفت.
همان طور که اخیراً مرسوم شده است ورود به زورخانه‌ها از نظر بهداشت و احترام به آن محیط نباید با کفش باشد و در هر زورخانه‌ای هنگام ورود باید کفش کنی موجود باشد. لذا کف راهروها و محل نشستن با موکت و کفپوشهای بهداشتی مفروش می‌شود. با این توضیح ردیفهای اطراف گود تا حد ممکن باید با احداث پلکانی برای نشستن تماشاگران در نظر گرفته شود.
مرشد کیست
مرشد به عنوان مهم ترین و ارجمندترین جایگاه در زورخانه با نواختن ضرب و کلام آهنگین خود جهت ارشاد و هدایت ورزشکاران شناخته میشود. مرشد زورخانه باید فردی متقی، متواضع، اهل ادب، صاحبدل، بی نظر، با سواد کافی، آگاه به آداب ورزش زورخانه ای و مشرف بر تمامی زوایای فرهنگ آئینی، شعر شناس و... باشد. یک مرشد باید از لهجه ای شیرین و پنجه ای هنرمندانه برخوردار باشد، حقوق و کسوت افراد را رعایت نموده و گشاده دست و گشاده رو که در مسائل دینی صاحب درک باشد. وی باید بدون حب و بغض در سکوی ارشاد و هدایت پاسدار واژه مرشد قرار گیرد تا رفتار، کردار و گفتار او الگوی دیگران شود.
میاندار کیست
برای آغاز حرکات ورزشی، تعیین میاندار صورت می گیرد. میاندار باید از حیث معنویات، کسوت، آشنایی با آداب و توانایی انجام حرکات ورزشی، سرآمد حضار باشد. وظیفه میاندار، مدیریت گود، نظارت بر نظم ورزشکاران و انجام درست و موزون حرکات ورزشی است. کسی حق ندارد بدلخواه حرکات را انجام دهد زیرا این ورزش به جماعت انجام می شود و مانند اقامه نماز جماعت است.
تجهیزات و حرکت های ورزشی زورخانه ای
اگر بخواهیم نگاهی به تمرین های زورخانه ای بیندازیم می توان به مهم ترین آنها همچون سنگ ، تخته شنو، نرمش پشت خته، میل، پازدن، چرخیدن، پای آخر، دعا، کباده، کشتی پهلوانی، اشاره نمود که هر کدام را به مختصر توضیح می دهیم.
سنگ چیست
سنگ گرفتن از مفیدترین حرکات ورزش زورخانه ای است که ورزشکاران نیرومند و ورزیده از عهده این کار بر می آیند. سنگ به عنوان نمادی از سپرهای جنگاوران است. فوائد جسمانی سنگ گرفتن را می توان: افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه ، تقویت عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی دانست.
تخته شنو
در این حرکت، ورزشکار به سمت زمین رفته و به بالا بر می گردد. شنو رفتن اشاره ای به مرگ و حیات مجدد انسانهاست بعبارتی چون انسان از خاک خلق شده، به خاک برمی گردد و سپس در قیامت، احیاء می شود. ضمنا درجنگ های قدیم، گوش خود را بر روی زمین می گذاشتند تا صدای پای اسب دشمن را تشخیص دهند و واژه شنو (بشنو) برای شنیدن صداها به کار می رفته است. فواید جسمانی آن عبارت است از افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه، عضلات سینه ای بزرگ، سینه ای کوچک، بین دندهای داخلی و خارجی، مایل شکمی، شکمی ذوزنقه ای، متوازی الاضلاع، گرد کوچک، گرد بزرگ، پشتی بزرگ و تحت کتفی.
نرمش پشت خته
نرمش پشت تخته در ورزش زورخانه ای شامل حرکات خاصی است که با پس از پایان ً هماهنگی ضرب و اشعار مرشد انجام می شود. این حرکات معمولا شنو رفتن در حالتی که تخته شنو روی زمین قرار دارد و ورزشکار، سر پا ایستاده آغاز می شود. قبل از آغاز نرمش پشت تخته چنانچه قهرمان یا شیرینکار چرخنده ای در میان ورزشکاران باشد با اجازه میاندار می چرخد. بطوریکه میاندار، تخته خود را فقط – برداشته و کنار می آید و در حالتی که دیگر تخته ها روی زمین است چرخ انجام می شود. سپس میاندار به وسط آمده، تخته را به زمین –توسط یک نفر گذاشته و نرمش را آغاز می کند.
میل
شکل میل مانند مخروط و بعضا استوانه است و امروزه از چوب ساخته می شود میل در ابعاد و اوزان مختلف ساخته می شود که کاربردهای آنها برای سنین مختلف جهت میل گیری و میل بازی متفاوت است و بستگی به وزن و فیزیک بدن افراد دارد. در میل هایی که برای میل گیری ساخته می شوند، میل ها مخروطی شکل هستند. فوایید جسمانی آن افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه ، عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی، افزایش قدرت گروه عضلات خم و راست کننده گردنی، افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر، افزایش هماهنگی عصب و عضله و بهبود عکس العمل به ویژه در میل بازی می باشد.
کباده
در لغت به معنای کمان نرم و سست و به عنوان نمادی از کمان جنگاوران شناخته شده است. شکل ظاهری کباده، کمان بدون تیر است و برای کشیدن کمان، تمرینی مناسب و امروزه ورزشی مفید می باشد فوایید جسمانی همچون افزایش قدرت در گروه عضلات بالا تنه ، عضلات کمربند شانه ای و اندام فوقانی، افزایش قدرت گروه عضلات خم و راست کننده گردنی، افزایش قدرت استاتیک عضلات پا و کمر دارد.