به گزارش خبرنگار نیپنا، پتروشیمی در ایران با وجود تجربه کردن فراز و فرود های مختلف همچنان به عنوان صنعتی ارزشمند و دارای ارزش افزوده بالا در حال توسعه است.
بدیهی است با توجه به شرایط به وجود آمده پس از برجام و باز شدن پنجره های جدید به روی این صنعت، احتمال تغییر در تعداد و نوع طرح های مورد نظر بر اساس تعاملات و مذاکرات بین المللی وجود دارد. در این میان رویکرد صنعت پتروشیمی به توسعه تکمیل زنجیره ارزش با استفاده از دانش فنی و سرمایه گذاری شرکت های بین المللی و تکیه بر توانمندی های شرکت های داخلی با توجه به خوراک در دسترس (گاز طبیعی) می باشد.
در این میان روند توسعه و تحول صنعت پتروشیمی درایران پنج مرحله مشخص را در بر می گیرد که هرکدام از آنها نشان دهنده سیر تحول در پیدایش و مسیر حرکت این صنعت به سوی پیشرفت است و مراحل پنج گانه آغاز فعالیت پتروشیمی در ایران وتوسعه و تحول آن به شرح ذیل است:
1) مرحله پیدایش: این مرحله با تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سال 1342 و با احداث واحد تولید کود شیمیایی شیراز در سال 1343 آغاز گردید.
2) مرحله گسترش اولیه: با ایجاد مجتمع های پتروشیمی رازی، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (ایران)، خارک ، فارابی ، بندرامام و طرح های توسعه پتروشیمی شیراز آغاز شد. ( دوره سال های 56-1352، 51-1347، 46- 1343)
3) مرحله رکود: به علت مسائل ناشی از جنگ تحمیلی، تولید به حداقل رسید و عملیات تکمیل احداث پتروشیمی بندرامام نیز متوقف شد ولی تکمیل طرح های نیمه تمام از جمله طرح گسترش شیراز ادامه داشت.
4) مرحله تجدید حیات و بازسازی: اجرای طرح های برنامه پنجساله اول و دوم توسعه (پتروشیمی اصفهان، اراک و تکمیل مجنمع های بندرامام و ...) باعث شد که تولید در سال پایانی برنامه دوم به 12 میلیون تن برسد.
5) مرحله جهش و تثبیت: در این دوره (برنامه های سوم، چهارم و پنجم توسعه) پتروشیمی به سمت استقرار در کلاس جهانی حرکت کرد. ویژگی های متمایز این دوره صرف نظر از جهش و فزونی تولید و ارزش تولیدات، ارتقاء جایگاه صنعت پتروشیمی در صادرات کالاهای غیر نفتی و در سهم اقتصاد ملی، ارتقاء نسبی جایگاه پتروشیمی ایران در منطقه و جهان و ... است.
به گزارش نیپنا، طی سال های اخیربا تغییرماموریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی از سازمان بنگاه دار به سازمان توسعه ای اهداف کلان صنعت پتروشیمی به قرار ذیل تثبیت شده است:
1- توسعه پایدار و متوازن صنعت پتروشیمی در راستای تحقق اهداف چشم انداز 1404 صنعت پتروشیمی کشور با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش بر اساس مطالعات آمایش سرزمین
2-توسعه سرمایه گذاری و ایجاد ظرفیت های جدید محصولات پتروشیمیایی و افزایش ارزش افزوده منابع هیدروکربوری با لحاظ نمودن تکمیل زنجیره ارزش با اولویت تکمیل طرح های نیمه تمام
3-ارتقاء سهم صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی و حضور مؤثر در بازارهای جهانی
4-توسعه فناوری و فعالیت شرکت های دانش بنیان داخلی در راستای بومی سازی فناوری های نوین
5-توسعه بازار، تولید محصولات متنوع و حضور در بازارهای داخلی(صنایع پاییندستی) و بین المللی جدید
6-فراهم نمودن شرایط قانونی تخصیص منابع مالی مورد نیاز طرح های پتروشیمی
شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طی مدت برنامه های توسعه ای، تمامی تلاش و همت خود را به کار بسته تا با دستیابی به موقعیت برتر و حداکثر استفاده از مزیت های نسبی کشور حضوری موثرتر، در منطقه و جهان بهدست آورد. نماد چنین حضوری، تغییرات شاخص ها و متغیرهای اقتصادی بنگاه، چون تولید، صادرات، سرمایه گذاری، ارزش افزوده و سهم در تولید ملی، مشارکت های منطقه ای و گستردگی بازارهای هدف صادراتی است.
اکنون و با توجه به موارد مورد اشاره نگاهی به وضعیت صنعت طی سال های پیش و بعد از انقلاب خواهیم داشت:
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سال های قبل از انقلاب اسلامی ( سال 1356 )
• مرحله نخست توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در سال 1342 با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و در پایان همان سال نیز شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس گردید. در مرحله بعدی و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی(56–1343) به اجرا درآمد. از عمده اهداف این سه برنامه تأمین نیاز داخلی کشور به کودهای شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی و پتروشیمیایی بود. احداث مجتمع های پتروشیمی رازی( شاهپور)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز ( ایران)، خارگ، فارابی( ایران نیپون) و طرحهای توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده ای از احداث پتروشیمی بندرامام (ایران ژاپن) حاصل تلاشهای این دوره است.
• در سال 1356 کل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی به 2/7 میلیون تن (محصولات میانی و نهایی) رسید. در این میان ظرفیت تولید کودهای شیمیایی با اجرای طرح توسعه پتروشیمی رازی به حدود یک میلیون تن در سال افزایش یافت.
• در سالهای منتهی به سال 1356 کل سرمایه گذاری انجام شده در شرکت ملی صنایع پتروشیمی به حدود 110 میلیارد ریال رسید.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در دوران دفاع مقدس ( 67 – 1358 )
• از ابتدای سال 1358 تا نیمه اول سال 1367 عمده فعالیت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پشتیبانی از جبهه های جنگ تحمیلی و همچنین مراحل طراحی و مهندسی و تدارکات و آماده سازی زمین مجتمع های اراک و اصفهان خلاصه می شد. تنها فعالیت عمده، در این دوره تکمیل طرح توسعه پتروشیمی شیراز بود. در نیمه دوم سال 1367و با پذیرش قطعنامه 598 ، تلاش مجدانه شرکت برای بازسازی و نوسازی مجتمعها و واحدهای تولیدی آغاز شد.
• در دوره مورد بحث کل سرمایه گذاری شرکت به رقم 420 میلیارد ریال رسید و از این طریق شرکت توانست طرح توسعه پتروشیمی شیراز (آمونیاک و اوره 2) و کلرآلکالی را تکمیل نماید و اجرای طرح های متانول شیراز، مجتمع پتروشیمی اراک و واحد دی آمونیم فسفات رازی را آغاز کند. بعلاوه در همین دوره، شرکت طراحی ـ مهندسی صنایع پتروشیمی(پیدک) در قالب طرح متانول اول در شیراز شکل گرفت و برای اولین بار طراحی تفصیلی در کشور انجام شد.
• در سال 1367 مجتمع پتروشیمی شیراز به بیشترین مقدار تولید خود پس از انقلاب دست یافت و همزمان تولید مجدد در فازهای اول و دوم مجتمع پتروشیمی رازی آغاز شد. در این سال مجموع تولید مجتمع ها به 880 هزار تن (محصولات میانی و نهائی) رسید و شرکت موفق به صدور حدود 270 هزار تن گوگرد به ارزش 26 میلیون دلار و فروش داخلی 430 هزارتن محصولات شیمیائی به ارزش 5 میلیارد ریال گردید.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سال های برنامه اول توسعه ( 1373-1368 )
• طی سال های 73–1368 با به اجراء درآمدن اولین برنامه توسعه جمهوری اسلامی، بازسازی مجتمع های آسیب دیده در جنگ تحمیلی با جدیت پیگیری شد و به تدریج، مجتمع های آسیب دیده به بهره برداری رسید. در عین حال شماری از طرحهای اساسی شرکت شامل مجتمع های پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک (فاز یک) و بندرامام نیز تکمیل و بهره برداری از آن ها آغاز شد.
• از اهداف مهم این برنامه تأمین نیاز صنایع پایین دستی (طرح جایگزینی واردات)، صدور محصولات پتروشیمی و کمک به رهائی از اقتصاد تک محصولی در بلند مدت، فراهم آوردن زمینه های رشد صنعت غیروابسته و پایه ریزی تکنولوژی داخلی و استفاده بیشتر از امکانات داخل کشور بود.
• طرحهای عمرانی برنامه اول شامل 10 طرح جدید بود. در سالهای این برنامه بهره برداری از طرحهای دی آمونیم فسفات رازی (1369)، متانول اول شیراز (1369)، پتروشیمی بندرامام (1373-1369)، پتروشیمی اصفهان (1371)، فاز اول پتروشیمی اراک (1372) و گسترش دوده صنعتی اهواز(1373) آغاز گردید. در این دوره با سرمایه گذاری 7085 میلیارد ریالی و بهره برداری تدریجی از طرحهای جدید موجب شد که ظرفیت تولید شرکت از 5/3 میلیون تن در سال 1368، با رشد متوسط سالانه 13/5 درصد به 10/3 میلیون تن در سال1373 (سال پایه برنامه پنجساله دوم ) برسد.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سال های برنامه دوم توسعه (1378-1374 )
• برنامه پنجساله دوم شرکت ملی صنایع پتروشیمی با هدف افزایش سوددهی، توسعه صادرات، گسترش خصوصی سازی و افزایش تولید و تنوع محصول با محصولات ویژه و جدید تدوین گردد. در سالهای برنامه پنجساله دوم توسعه (78–1374) شرکت با ملحوظ نمودن اهداف سوددهی، توسعه صادرات و خصوصی سازی فعالیتهای خود را دنبال کرد. طی این برنامه، با بهره برداری از طرح های باقیمانده از برنامه پنجساله اول، تولید سالانه محصولات پتروشیمی به 11 میلیون تن در سال رسید.
• در این برنامه و در راستای اهداف اعلام شده، ضرورت بهره گیری از مزیت های نسبی کشور، از جمله دسترسی به آبهای بین المللی و منابع عظیم نفت و گاز و سایر تسهیلات و امکانات زیربنائی، طرحهای جدیدی در منطقه بندرامام به اجرا گذارده شد و در جهت تحقق سیاست جلب سرمایه گذاری خارجی و افزایش صادرات غیرنفتی ،" منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی" در محدوده منطقه بندرامام برای اجرای طرح های پتروشیمی و صنایع وابسته احداث گردید.
• با آغاز بهره برداری از طرحهای باقیمانده از برنامه اول توسعه، شامل مجتمع های پتروشیمی اراک ( فاز دوم و بوتاکلر اراک) ، ارومیه، خراسان و تبریز در سالهای نخستین برنامه پنجساله دوم و طرح متانول پتروشیمی خارگ در پایان سال 1378 ظرفیت سالانه تولید محصولات شرکت به 14 میلیون تن رسید. از سوی دیگر با تداوم سرمایه گذاری در طرحها و مجتمع های در دست احداث ، حجم سرمایه گذاری در این برنامه به 8123 میلیارد ریال رسید. در این برنامه، تولید شرکت از 7/5 میلیون تن در سال 1373 با میانگین رشد سالانه ای نزدیک به 8 درصد، به 11 میلیون تن در سال 1378 رسید. در این دوره توجه به کیفیت با اخذ استاندارد ISO 9002 توسط شرکت پتروشیمی اصفهان در سال 1375 آغاز گردید و در پی آن سایر شرکتها موفق به اخذ استانداردهای مدیریت کیفیت در حوزه های مختلف شدند.
• در این دوره، فروش شرکت نیز با عرضه محصولات جدید به بازار، از رشد چشمگیری برخوردار شد، چنان که در سال 1378 فروش داخلی تا 3/8 میلیون تن به ارزش 4300 میلیارد ریال افزایش یافت و صادرات محصولات پتروشیمی به 2/9 میلیون تن و ارزش 580 میلیون دلار با رشد سالیانه 16 درصد رسید. سهم پتروشیمی در کل صادرات غیرنفتی نسبت به پایان برنامه اول به 17/2 درصد و در صادرات بخش صنعت به 30/7 درصد ارتقاء یافت.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سالهای برنامه سوم توسعه ( 1383 – 1379 )
• برنامه پنجساله سوم شرکت ملی صنایع پتروشیمی سرآغاز مرحله جدیدی به سمت جهانی شدن فعالیت های این شرکت است. از ویژگی های متمایز این برنامه، علاوه بر جهش در میزان تولید و فروش، ارتقاء جایگاه صنعت پتروشیمی درصادرات غیرنفتی است. از جمله اقدامات مهم این دوره می توان به فعالیت هایی چون استفاده بهینه از ظرفیت های موجود، اجرای طرح های توسعه، توسعه صادرات و ارتقاء جایگاه پتروشیمی در صادرات غیرنفتی، خصوصی سازی و تغییر ساختار شرکت ملی صنایع پتروشیمی اشاره کرد.
• مهمترین اهداف برنامه پنجساله سوم شرکت، بر اجراء اکثریت طرحهای برنامه پنجساله دوم و همچنین استفاده بهینه از ظرفیت های موجود، نوسازی و بازسازی واحدهای قدیمی، تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر، حداکثر استفاده از توانمندیهای فنی- مهندسی داخل، تجهیز مناطق ویژه اقتصادی، توسعه صادرات، خصوصی سازی، حمایت از سرمایه گذاری بخش خصوصی و گسترش تحقیق و توسعه تأکید داشت.
• در این برنامه اجرای طرح های جدید با هدف تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر و استفاده حداکثر از خوراک های اتان و مایعات گازی در نظر گرفته شده است. برای اجرای این طرحها، منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس به واسطه ارتباط آن با منابع گاز طبیعی میدان پارس جنوبی مکان مناسبی برای اجرای طرحهای جدید پتروشیمی تشخیص داده شد. با مجموع سرمایه گذاری به ارزش 115400 میلیارد ریال و بهره برداری از طرح ها، در پایان سال 1383 ظرفیت سالانه تولید محصولات شرکت به 18 میلیون تن رسید. تولید محصولات پتروشیمی نیز از 11 میلیون تن در سال 78 به 15 میلیون تن در سال 83 رسید. در سال83 صادرات و فروش داخلی شرکت به ترتیب 5/2 میلیون تن به ارزش 1726 میلیون دلار و4/8 میلیون تن به ارزش 12/6 هزار میلیارد ریال بوده است.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سالهای برنامه چهارم توسعه ( 1389 – 1384 )
• مهمترین اهداف این دوره، اجرای طرح های توسعه ای صنعت پتروشیمی با رویکرد استفاده از منابع هیدروکربوری گازی جهت گسترش زنجیره ارزش تولید محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بیشتر با اتکاء به استفاده حداکثری از توانمندی های داخلی و جذب سرمایه های بخش خصوصی و گسترش تحقیق و توسعه می باشد. مهمترین هدف های این دوره، اجرای طرح های توسعه ای صنعت پتروشیمی با رویکرد استفاده از منابع هیدروکربوری گازی جهت گسترش زنجیره ارزش تولید محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بیشتر با اتکاء به استفاده حداکثری از توانمندی های داخلی و جذب سرمایه های بخش خصوصی و گسترش تحقیق و توسعه می باشد. در طی سال های برنامه چهارم (1384 لغایت1389) 40 طرح به ظرفیت 34/3 میلیون تن به تولید رسید.
دستاوردهای صنعت پتروشیمی در سالهای برنامه پنجم توسعه (1395 – 1390)
• از ابتدای برنامه پنجم توسعه تا پایان سال 1395 با بهره برداری از 26 طرح پتروشیمی شامل طرح های تولیدی، زیر بنایی، سرویس های جانبی، بهینه سازی مصرف خوراک و پژوهشی که عموما توسط بخش خصوصی اجرا گردید، حدود 10/5 میلیون تن به ظرفیت تولید کشور افزوده شد.