بازار جهانی اوره در هفته‌های اخیر، با نشانه‌هایی از بازگشت به مسیر صعودی روبه‌رو شده؛ مسیری که اگرچه در گذشته نیز به‌دلایل فصلی یا مقطعی تجربه شده بود، اما این بار حاصل هم‌زمانی چند تحول بنیادین در ۲ سوی عرضه و تقاضاست. در شرایطی که بازارهای کالایی بسیاری تحت‌تأثیر رکود جهانی یا چشم‌انداز ناپایدار نرخ‌های بهره در اقتصادهای بزرگ، با نوسانات خنثی یا حتی کاهشی مواجه‌اند، اوره توانسته رشد قیمتی بیش از ۱۰ درصدی را در ۱ ماه اخیر تجربه کند. بررسی دقیق این عوامل، تصویر روشن‌تری از سمت‌وسوی بازار و رفتار بازیگران آن به دست می‌دهد.
نخستین و شاید مهم‌ترین عامل، افزایش تقاضای وارداتی هند است. این کشور به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان اوره در جهان، مناقصه‌ای را از طریق شرکت Indian Potash Ltd در تاریخ ۴ اوت برای خرید دو میلیون تن اوره گرانول اعلام کرده که به‌طور مساوی میان بنادر شرق و غرب هند توزیع خواهد شد. آن‌چه این مناقصه را متمایز می‌سازد، نه‌صرفاً حجم آن، بلکه زمینه‌ای است که در آن شکل گرفته: کاهش محسوس تولید داخلی هند در ماه ژوئیه نسبت به سال گذشته، افت سطح ذخایر انباری و ثبت سطح بالایی از فروش ماهانه به میزان ۴.۹ میلیون تن، همگی باعث شده‌اند که فشار وارداتی این کشور به‌طرز کم‌سابقه‌ای افزایش یابد.
از سوی دیگر، محدودیت‌های صادراتی چین که هنوز پابرجاست، عملاً مسیر تأمین اوره برای هند را محدودتر کرده است. در چنین شرایطی، عمده تأمین این تقاضا از سوی تولیدکنندگان خاورمیانه و روسیه صورت خواهد گرفت و بسیاری از فعالان بازار، قیمت‌های پیشنهادی برنده را در بازه ۵۰۵ تا ۵۱۵ دلار CFR پیش‌بینی می‌کنند. این موج تقاضای فشرده، در بازاری که ظرفیت عرضه مازاد چندانی ندارد، یک عامل قدرتمند برای رشد قیمت به‌شمار می‌رود.
عامل دوم که از سمت عرضه بر بازار اثر گذاشته، ادامه سیاست‌های محدودکننده صادراتی چین است. چین که معمولاً در فصول پرتقاضا نقشی کلیدی در متعادل‌سازی بازار ایفا می‌کند، هم‌چنان از صدور مجوزهای صادراتی به‌ویژه به مقصد هند خودداری می‌کند و هیچ‌گونه بارگیری از بندر تیانجین به ثبت نرسیده است. در حال حاضر، تنها مناقصه رسمی فعال برای صادرکنندگان چینی، مربوط به خرید ۱۵ هزار تن اوره پریل از سوی سریلانکاست.
قیمت‌های FOB برای اوره پریل در چین به محدوده ۳۹۰ تا ۳۹۵ دلار رسیده و گرانول نیز در بازه ۴۳۰ تا ۴۴۵ دلار قرار دارد، اما بازار عملاً در رکود به‌سر می‌برد و چین نقش متعارف خود را در عرضه جهانی ایفا نمی‌کند. خروج چین از چرخه صادرات، تمرکز تقاضا را به‌شدت روی عرضه‌کنندگان خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش داده و موجب رشد نرخ FOB در این مناطق شده است. این خلأ عرضه، به‌ویژه در مواجهه با تقاضای فشرده هند، زمینه را برای تداوم روند صعودی قیمت‌ها فراهم کرده است.
در کنار این دو عامل، یک متغیر مهم دیگر، تصمیم وزارت بازرگانی ایالات‌متحده مبنی بر افزایش تعرفه واردات کود اوره از برخی کشورها از جمله الجزایر تا سقف ۳۰ درصد، که از تاریخ ۷ آگوست به اجرا درخواهد آمد، در حال شکل‌گیری است. این تصمیم، در ظاهر یک اقدام داخلی برای حمایت از تولیدکنندگان آمریکایی است، اما تأثیرات آن به‌مراتب فراتر از مرزهای ایالات‌متحده خواهد رفت.
در کوتاه‌مدت، این سیاست تعرفه‌ای منجر به افزایش واردات پیش‌دستانه از سوی شرکت‌های آمریکایی شده است؛ بسیاری از واردکنندگان تلاش کرده‌اند تا پیش از اجرایی‌شدن تعرفه، سفارش‌های خود را نهایی کنند و محموله‌ها را به خاک آمریکا برسانند. این هجوم زودهنگام به بازار، در واقع به شکل‌گیری یک موج تقاضای فشرده و غیرمنتظره منجر شده که قیمت‌ها را در کوتاه‌مدت تحت فشار صعودی قرار داده است.
از سوی دیگر، با کاهش صادرات الجزایر به آمریکا به‌دلیل تعرفه بالا، اوره این کشور باید به سایر مقاصد صادر شود؛ اما ظرفیت بازارهای جایگزین نیز نامحدود نیست و این جابه‌جایی مسیر صادرات، می‌تواند تعادل منطقه‌ای عرضه را به‌هم بزند. هم‌چنین ایالات متحده برای جایگزینی منابع سنتی خود ناچار است به سمت تولیدکنندگان دیگری هم‌چون قطر، روسیه یا حتی ایران متمایل شود که هم‌اکنون خود تحت فشار تقاضای سایر کشورها از جمله هند، ترکیه و آمریکای لاتین قرار دارند. بدین ترتیب، تعرفه جدید نه‌تنها مسیر سنتی تجارت اوره را مختل می‌کند، بلکه با تحریک واردات پیش‌دستانه و افزایش رقابت در بازار جهانی، به یکی از عوامل تقویت‌کننده قیمت تبدیل شده است.
سه‌ضلعی شکل‌گرفته میان هند، چین و آمریکا_یکی به‌عنوان متقاضی جدی، دیگری به‌عنوان عرضه‌کننده به نوعی غایب و سومی به‌عنوان تنظیم‌کننده مسیر تجارت_باعث شده بازار اوره در موقعیتی خاص قرار بگیرد. در چنین وضعیتی، سیاست‌گذاران و بازیگران صنعتی باید با دقتی مضاعف رفتار بازار را رصد کنند. اگر این روندها با تنش‌های ژئوپلیتیک، محدودیت‌های لجستیک یا تغییر سیاست‌های یارانه‌ای در کشورهای مصرف‌کننده همراه شود، بازار بار دیگر به‌سوی یک دوره پرنوسان و آسیب‌پذیر سوق پیدا خواهد کرد. در این میان، کشورهایی مانند ایران که دسترسی به بازارهای منطقه‌ای دارند، می‌توانند از این دوره بهره‌برداری کنند.
مهرداد حق‌گو، مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار