به گزارش نیپنا؛ این گزاره که صنعت پتروشیمی مهم است، گزاره عجیبی نیست و همه کم و بیش از آن اطلاع دارند؛ چه مردمی که صرفا خبرهای افتتاح مجتمع های پتروشیمی را
می خوانند یا می شنوند؛ چه سیاستمدارانی که به پتروشیمی از منظر سیاسی و در جهت عملیاتی کردن وعده هایی همچون اشتغالزایی می نگرند؛ و چه مسئولانی که از منظری تخصصی به اهمیت پتروشیمی واقف هستند. اما اگر بخواهیم دلایل روشن و واضحی برای اهمیت صنعت پتروشیمی ذکر کنیم چه دلایلی را می توانیم بیان کنیم؟
1-توسعه صنعت پتروشیمی یکی از مهمترین مصادیق جلوگیری از خام فروشی است. اهمیت تبدیل نفت و گاز به فرآورده های مختلف، از موضوعاتی است که همواره در دهه های گذشته بر آن تاکید شده است و موضوع عجیبی نیست. رهبر معظم انقلاب نیز در سخنان خود بارها خام‌فروشی نفت و مواد معدنی را خسارتی جبران‌ناپذیری خوانده اند و از جمله در خصوص خام‌فروشی تاکید کردند: «این روش، آسان‌ترین راه پول درآوردن است که برخی از مسئولان در طول زمان‌های مختلف ترجیح دادند از این پول آسان، استفاده کنند.» این موضوع اهمیت ممانعت از خام فروشی را از منظر مقامات عالی نظام، بیش از پیش آشکار می سازد.
مرتضی شاهمیرزایی مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز همواره بر این موضوع تاکید و تصریح کرده است: «باید بستر مطلوبی فراهم شود تا با مشارکت سرمایه‌گذاران این زنجیره تکمیل و از فروش نیمه خام محصولاتمان جلوگیری کنیم.»
البته این نکته را نباید نادیده انگاشت که ترغیب به توسعه تبدیل نفت و گاز به فرآورده های مختلف از جمله پتروشیمی لزوما به معنای توقف کامل خام فروشی نیست. هم صادرات نفت و هم صادرات گاز همواره از جمله اهرم های استراتژیک اقتصادی – دیپلماتیک در جهان بوده اند و کشورهایی که حضور قدرتمندی در بازارهای جهانی نفت یا گاز دارند، از این اهرم همواره به سود خود استفاده کرده اند؛ کما اینکه روسیه در حوزه صادرات گاز و عربستان در حوزه صادرات نفت، به اهمیت این موضوع به خوبی واقف هستند.
اما آنچه همواره مورد نقد قرار می گیرد، تمرکز بر خام فروشی و فراموشی پتانسیل عظیم صنایعی همچون پالایش و پتروشیمی است. بنابراین توسعه صنعت پتروشیمی، یکی از مهمترین راهکارهای جلوگیری از خام فروشی، حتی در شرایط بدون تحریم است.
2-اگر از کسانی که در پی اخذ مجوز پروژه های بزرگی همچون احداث صنایع پتروشیمی هستند سوال کنیم، اشتغالزایی صنعت پتروشیمی را برای استان های موردنظر خود که غالبا استان های محرومی هم هستند به عنوان دلیل تمایل به توسعه صنعت پتروشیمی ذکر می کنند. اما واقعیت آن است که اشتغال زایی هیچگاه جزو فواید اصلی احداث مجتمع های بزرگ پتروشیمی نبوده است. اگرچه در زمان احداث هر مجتمع پتروشیمی گاه تا چند هزار نفر که غالبا نیروهای بومی هم هستند در احداث مجتمع پتروشیمی فعالیت می کنند و اشتغال زایی بالایی در زمان احداث دارد، اما پس از تکمیل هر مجتمع پتروشیمی، اشتغالزایی چندان بالایی را شاهد نیستیم.
پس نمی توانیم با عنایت به حجم بالای سرمایه گذاری و حجم عظیم تاسیسات یک مجتمع پتروشیمی، نتیجه گیری کنیم که احداث یک مجتمع پتروشیمی، یک کار اشتغالزا هم هست و اگر از این جنبه به توسعه صنعت پتروشیمی بنگریم، به بیراهه رفته ایم. با این وجود اشتغال زایی را می توان به عنوان یکی از فواید مهم صنعت پتروشیمی در نظر بگیریم اگر توسعه صنعت پتروشیمی را صرفا در قالب یک مجتمع پتروشیمی نبینیم و ظرفیت گسترده صنایع تکمیلی و تکمیل زنجیره ارزش را هم در نظر بگیریم. در واقع اگر به صنایع تکمیلی و زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی، توجه شود پتروشیمی صنعتی اشتغالزاست .
3-صنعت پتروشیمی به خودی خود صنعتی ارزش آفرین است. چرا که مواد خام را به محصول تبدیل می کند و همین نقش مهمی در افزایش سود اقتصادی دارد. اما آنچه اهمیت صنعت پتروشیمی را در گستره ملی اقتصاد افزایش می دهد توسعه آن در قالب زنجیره ارزش است.
اگر زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی تکمیل شود و صنایع پایین دست را با تولیدات صنعت پتروشیمی توسعه دهیم، شاهد افزایش رشد و رونق اقتصادی، ارتقا رشد صنعتی، کاهش رکود و افزایش اشتغال خواهیم بود. در واقع یکی از مهمترین فواید صنعت پتروشیمی، امکان توسعه آن در قالب زنجیره ای کامل از صنعت است که اشتغال و رونق اقتصادی را در قالب برنامه ای جامع تحقق بخشد. هیچ صنعتی به اندازه صنعت پتروشیمی امکان خارج کردن صنایع از رکود و همچنین توسعه رونق اقتصادی و صنعتی را در صنایع کوچک و متوسط ندارد و این ارزش را باید قدر دانست.
مرتضی شاهمیرزایی معاون وزیر نفت و مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز همواره بر این امر تاکید داشته بطوریکه روز چهارم مردادماه 1401 در نشست مشترک جواد اوجی، وزیر نفت با اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه سیاست کنونی صنعت پتروشیمی بر پایه تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت استوار است، گفت: هدف ما این است که تا چند سال آینده زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی ایران را تکمیل کنیم.
به گفته شاهمیرزایی "در برنامه هفتم توسعه بیش از ۶۷ طرح پتروشیمی دیده شده که از این تعداد تنها ۱۵ طرح در بخش تولید محصولات بالادستی پتروشیمی بوده و بقیه در زمینه تکمیل زنجیره ارزش افزوده در این صنعت طراحی شده است، امسال نیز به جز دو طرح بقیه طرح‌های قابل افتتاح در بخش تکمیل زنجیره ارزش قرار دارند."
4- صنعت پتروشیمی از نظر صادرات و ارزآوری از اهمیت بی نظیری برخوردار است. افزایش تولید صنعت پتروشیمی که در سالهای اخیر تحقق یافته و طبق برنامه، با تکمیل پروژه های آتی باز هم افزایش خواهد یافت، به معنای افزایش صادرات و به تبع آن ارزآوری برای کشور است و نقشی که صنعت پتروشیمی در ارزآوری برای کشور بویژه در شرایط تحریم داشته، هیچ صنعت دیگری نداشته است. حدود ۳۰ درصد از ظرفیت صنعت پتروشیمی خاورمیانه و ۳ درصد ظرفیت محصولات جهانی پتروشیمی به ایران اختصاص دارد و هرچقدر این سهم گسترش یابد، ارزآوری صنعت پتروشیمی هم بیشتر خواهد شد که در مقاطع زمانی حساسی همچون تحریم، یاور اقتصاد کشور خواهد بود؛ کما اینکه نقش بی بدیل صنعت پتروشیمی در ارزآوری و تثبیت نسبی قیمت ارز در سالهای اخیر، مورد اجماع کلیه صاحبنظران است.
به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی: "با برنامه‌ریزی‌هایی که برای اجرای طرح‌ها در برنامه هفتم توسعه انجام شده است، ظرفیت اسمی این صنعت تا بیش از ۱۴۰ میلیون تن در سال و امید است با اجرای برنامه هشتم توسعه در تکمیل زنجیره ارزش، این مقدار به ۱۹۹ میلیون تن در سال برسد، به این معنا که جایگاه کنونی در دو برنامه دیگر با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده بیش از دو برابر می‌شود."
5-مشارکت فعال بخش دولتی و بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی را می توان یکی از مصادیق امیدبخش و الگو در اقتصاد کشور در نظر گرفت. اگرچه خصوصی سازی در صنعت پتروشیمی، تا حدی شتاب زده و بدون در نظر گرفتن بسیاری از پیش نیازها بود، اما با تقویت بخش خصوصی و همچنین هلدینگ های صنعت پتروشیمی ، به نظر می رسد در سایه نقش شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سیاست گذاری شاهد تجربه موفقی از همراهی دولت و بخش خصوصی در مسیر توسعه متوازن صنعت پتروشیمی خواهیم بود.
در واقع یکی از فواید مهم صنعت پتروشیمی در ایران که در سالیان اخیر جلوه گر شده، ارتقا نقش بخش خصوصی در تقویت این صنعت و افزایش کارآمدی بخش دولتی و بخش خصوصی به موازات یکدیگر برای توسعه صنعت پتروشیمی بوده است. وقتی شاهد هستیم که کلیه طرح های جهش دوم صنعت پتروشیمی در موعد مقرر به بهره برداری می رسد، آن هم در کشوری که تاخیر در راه اندازی پروژه ها تا چند سال هم عادی بوده است، اتفاق مثبتی است که نمی توانیم بی تفاوت از کنار آن عبور کنیم؛ رخداد مثبتی که حاصل همکاری موثر و مثبت بخش خصوصی و بخش دولتی بوده است.