در یک دهه گذشته، محدودیت‌های تحریم و مولفه‌های دخیل در صادرات محصولات پتروشیمی ایران سبب شد تا برنامه‌های توسعه صادرات بر محوریت بازارهای کشورهای همسایه و البته حضور فعال در بازارهای هند و چین متمرکز شود.
بر اساس آمار شرکت ملی صنایع پتروشیمی و گمرک ج.ا.ایران، با شروع و شدت گرفتن حجم تحریم های ایالات متحده ، تمرکز صادرات محصولات صنعت پتروشیمی، از کشورهای اروپائی و خاور دور به سمت کشورهای همسایه و چین متمرکز بوده است، بطوری که بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در مجموع 87 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. در سال 1399، ارزش صادرات ایران بالغ بر20 میلیارد دلار بود و در این میان ارزش صادرات ایران به دو کشور هند و چین نیز بالغ بر 10 میلیارد دلار بوده است.
روایت رویترز بر شکست تحریم ها در صنعت پتروشیمی
در این میان، رویترز در جمعه اخیر، در گزارشی با اشاره به افزایش صادرات سوخت و محصولات پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های شدید آمریکا نوشت: منابع آگاه و مقامات اعلام کردند که صادرات سوخت و محصولات پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های شدید آمریکا رونق گرفته است و این موضوع ایران را در موقعیت خوبی قرار داده است تا در صورت لغو محدودیت‌های اعمال شده از سوی واشنگتن، فروش خود را در آسیا و اروپا به سرعت افزایش دهد.ایالات متحده در سال 2018 تحریم‌هایی را علیه صنعت نفت و گاز ایران وضع کرد تا منبع اصلی درآمد جمهوری اسلامی را قطع کند. این تحریم‌ها صادرات نفت خام ایران را بسیار کاهش داد اما نتوانست جلوی فروش سوخت و محصولات پتروشیمی را که ردیابی آن‌ها دشوارتر است، بگیرد.
بر اساس این گزارش، آمارهای وزارت نفت و بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد که این کشور در سال 2020 محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی به ارزش تقریبا 20 میلیارد دلار صادر کرده است که دو برابر ارزش صادرات نفت خام این کشور محسوب می‌شود. دولت ایران در ماه آوریل اعلام کرد که این محصولات منبع اصلی درآمد این کشور بودند.
آنگونه که مشخص است، بخش عمده صادرات کشور در برهه کنونی بر دوش محصولات پتروشیمی و بطور کلی کالاهای غیر نفتی است و در این راستا با توجه به شعار سال مبنی بر تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها، مسئولان اجرایی با مشارکت بخش خصوصی اعم از تولیدکنندگان و صادرکنندگان می‌توانند اقدام‌هایی را برای افزایش صادرات غیرنفتی به ویژه در حوزه پتروشیمی انجام دهند.
صنعت پتروشیمی ایران نیز مانند هر صنعت دیگری برای توسعه، جذب سرمایه و دستیابی به تجربیات و فناوری های نوین باید رویکرد فراملی و برون نگر داشته و افزایش همکاری و تعامل با سایر کشورها را با هدف ارتقای جایگاه صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی دنبال کند اما در شرایط تحریم تکیه بر توان داخلی و استفاده از ظرفیت های موجود در داخل کشور و اعتماد به شرکت های توانمند ایرانی سبب شد تا روند توسعه هیچگاه متوقف نشود.
تحلیگران بر این اعتقاد هستند که مهم‌ترین فرصت‌های صنعت پتروشیمی ایران عبارتند از: اعتبار منطقه‌ای و جهانی صنایع پتروشیمی، جذابیت بالا برای سرمایه‌گذاری خارجی در مقایسه با سایر صنایع، دسترسی به بازار بزرگ منطقه‌ای و جهانی تدر صورت فراهم شدن شرایط ، قرار داشتن در کنار آبراه بین‌المللی خلیج فارس و دریای عمان، افزایش جهانی تقاضا برای محصولات پتروشیمی و بازار بزرگ مصرفی چین و هند.
در این میان باید تاکید کرد که صنعت پتروشیمی ایران به عنوان پیشران بخش اقتصادی کشور نقش بسیار مهمی در کشور دارد و در صورتی که لوکوموتیو صنعت پتروشیمی به خوبی حرکت کند، می‌تواند قطار توسعه کشور را به خوبی حرکت داد.
چشم انداز مثبت توسعه
صنعت پتروشیمی سال گذشته رخداد های مهمی را رقم زد وجهش تولید و ثبت رکوردهای تازه در صنعت پتروشیمی، همچنین بهره‌برداری از طرح های توسعه ای متعدد و متنوع پتروشیمی و استفاده از توانمندی سازندگان داخلی در صنعت پتروشیمی تنها بخشی از اتفاق‌های خوب پتروشیمی در سال گذشته بود که بدون شک این موفقیت‌ها امسال نیز تداوم خواهد یافت.
توسعه متوازن صنایع پتروشیمی، کشور را در برابر تکانه‌های ناشی از نوسان قیمتی نفت صیانت می‌کند و توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی همزمان با توسعه حجمی و متناسب با تحولات جهانی موضوعی است که متولیان امر همواره بر آن تأکید دارند که باید در کشور نهاینه شود تا افزون بر افزایش ظرفیت تولید، صنعتی پایدار و تاب‌آور در برابر آسیب‌ها داشته باشیم.
خوراک، دانش فنی، سرمایه و بازار چهار رکن توسعه هستند و در شرایط تحریم که نگاه‌ها از فروش نفت به سمت صنعت پتروشیمی تغییر کرده است باید بازار را به سمتی هدایت کرد که با تنوع محصولات تولیدی تنوع در مشتریان و مقاصد صادراتی نیز ایجاد شود.
به هر حال تحریم موضوعی است که روزمره در حال دست و پنجه نرم کردن با آن هستیم و راه‌های رفتار با تحریم را تجربه کرده‌ایم. اگرچه هر از گاهی بحث‌های جدیدی مطرح و مأموریت‌ها بیشتر می‌شود، بخشی که مهم است توانمندی‌های خودمان است.
محدودیت‌های بین‌المللی کشور مناسبت‌ترین فرصت برای اعتماد به توانمندی شرکت‌های داخلی است، در عین حال به‌کارگیری دانش روز دنیا از الزام‌های حفظ تولید پایدار با کیفیت و بازارهای هدف در صنعت پیچیده و فناورانه پتروشیمی است و با تکیه بر توان داخلی می توان اثر پذیری های تحریم بر بخش های مختلف صنعت را کاهش داد.
سید فواد نبوی