پاندمی کووید-19 تقاضای جهانی را با یک کاهش چشمگیر مواجه کرد، چرا که هیچکس مطمئن نبود که این پاندمی تا کی طول خواهد کشید. در چنین شرایطی، و با وجود مازاد ظرفیت در بسیاری از بازارها، کاهش سرمایه گذاری های جدید یک پاسخ طبیعی و اجتناب ناپذیر از سوی بازار خواهد بود.
اگرچه ممکن است که کاهش سرمایه گذاری متناسب با شوک تقاضا نباشد، و زمان های رونق در مرود پروژه های سرمایه گذاری در بخش انرژی به این معنا باشد که تاثیر کاهش های فعلی عرضه انرژی (یا تقاضا در مورد کارایی) چند سال بعد تاثیر خود را خواهد گذاشت، زمانی که به احتمال زیاد دنیا وارد فاز پس از بهبودی شده است. بنابراین، این ریسک وجود دارد که کاهش فعلی میزان سرمایه گذاری موجب عدم توازن در بازارهای آتی شود، و این امر نیز ممکن است به نوبه خود چرخه های جدید قیمت انرژی و یا نوسانات چشمگیر را به وجود آورد.
علاوه بر این، حتی قبل از این بحران، جریان سرمایه گذاری در بخش انرژی از نظر درک درست نیازهای آتی جهان در جهت نادرست قرار گرفته بود. سیگنال های بازار و سیاست گذاری منجر به جریان بزرگ تخصیص مجدد سرمایه برای حمایت از مبادله انرژی های پاک شد.
در عین حال سرمایه گذاری در بخش انرژی کشورهای در حال توسعه، به خصوص در بخش برق، به شدت کاهش یافته است، زیرا در این کشورها دسترسی به منابع مدرن انرژی محدود است.
با این وجود بحران امروزی به طرق مختلف فرصت تغییر روش را در اختیار کشورهای مختلف قرار داده است، اما توجه داشته باشیم که ممکن است همین بحران و ناسازگاری هایی که در سیاست گذاری های سیاسی و اقتصادی ایجاد کرده است، دنیا را از حرکت در مسیر اهداف توسعه پایدار باز دارد.
تاثیرگذاری این روند کاهش سرمایه گذاری در عمل به جند متغیر کلیدی بستگی خواهد داشت. طول دوره اختلال در فعالیت های اقتصادی و شکل بهبود نااطمینانی ای اصلی در این فرآیند هستند. البته نحوه پاسخگویی به بحران نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و از همه اینها مهم تر نحوه بازگشت سرمایه گذاری های انرژی و نگرانی های مربوط به پایداری به دوره رونق است.
در میان مصرف کنندگان، تغییرات عمده ای در رفتارهای مصرفی ایجاد شده است و نظر آنها به طور بنیادی در مورد جابجایی، گردشگری، کار و خرید از منزل تغییر کرده است.
همچنین سوالاتی در مورد صنعت انرژی در دوره پس از بحران و تقویت مالی، جهت استراتژیک و تمایل به ریسک وجود دارد. و نهایتا، عوامل اقتصادی وجود دارد که بر روی روندهای سرمایه گذاری تاثیر می گذارند، به ویژه اینکه آیا قیمت های نفت پایین خواهند ماند یا اینکه هزینه برخی از فناوری های تولید انرژی پاک با چه سرعتی کاهش خواهد یافت.
یکی از معیارهای کلیدی این است که چه میزان سرمایه گذاری در فناوری های تولید انرژی پاک صورت خواهد گرفت. این هزینه در سال های اخیر در سطح 600 میلیارد دلار در سال ثابت بوده است، اگرچه کاهش هزینه واحد به این مفهوم خواهد بود که این افزایش چشمگیر به دلیل استهلاک بالای برخی از فناوری ها، مانند فناوری فوتوولتائیک خورشیدی (PV) و توربین های بادی و برقی (EVs) است.
اگرچه مخارج مربوط به انرژی های پاک نیز در سال 2020 افزایش یافته است، اما سهم آن در کل سرمایه گذاری های انجام شده در بخش انرژی در حال افزایش است. اگرچه این سطوح سرمایه گذاری بسیار کمتر از میزانی است که برای حرکت جهان به سوی توسعه پایدار مورد نیاز است.
به عنوان مثال، برای حرکت در مسیر توسعه پایدار که توسط آژانس بین‌المللی انرژی طراحی شده است، مخارج مربوط به تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر تا دهه 2020 باید دو برابر شود.
اگر بخواهیم مقایسه کنیم، اگر دنیا بخواهد به روندی مشابه روند قبل از پاندمی کووید-19 برگردد (همان طور که در غیاب تغییرات سیاستی مهم ممکن است اتفاق بیفتد)، سپس مجموعه متفاوتی از ریسک ها باید مورد توجه قرار گیرد.
برای مثال، در بازارهای نفت، اگر سرمایه گذاری در همان سطوح سال 2020 باقی بماند، این امر سطوحی که قبلا در مورد عرضه سال 2025 مورد انتظار بوده، یعنی تقریبا 9 میلیون بشکه در روز، اگر تقاضا شروع به عقب گرد به سمت هدف پیش از بحران خود کند، ریسک اجتناب ناپذیر بازارهای راکدتر را ایجاد می کند.
نقش متفاوت دولت و بخش خصوصی در کشورهای مختلف در مواجهه با چالش افول سرمایه گذاری
دولت ها و بخش خصوصی در مواجه و حل معضل افول سرمایه گذاری در بخش انرژی در نتیجه پاندمی کووید-19 نقش های متفاوتی دارند، و اقتصادهایی که بیشترین نیاز را به این سرمایه گذاری دارند گزینه های تامین مالی کمتری در دسترس دارند.
بحران کنونی احتمالا دولت ها و بخش خصوصی را با بار بدهی بسیار سنگینی مواجه خواهد کرد. دولت ها حمایت های مستقیم و غیرمستقیم بسیاری را برای سرپا نگه داشتن خانوارها و شرکت های خصوصی در مقابل بحران اقتصادی انجام می دهند، در حالی که خودشان نیز با مشکل کسری بودجه مواجه هستند.
پاسخ طبیعی شرکت های خصوصی به این فشارها این است که صرفه جویی بیشتری کنند، دارایی هایی که می توانند بفروشند را بفروشند، و برنامه های سرمایه گذاری و استخدام خود را بازنگری کنند. برخی از تاثیرات پس از سال 2020 قابل تحمل تر می شوند.
اینکه این اقدام به چه نحوی صورت گیرد در بخش های مختلف جهان بسیار متفاوت خواهد بود، و این به نوع شرکت هایی دارد که در بخش انرژی سرمایه گذاری کرده اند، فضای مالی در دسترس دولت ها و حیط کلی مالی و نهادی آن کشور بستگی دارد.
نمودار 1- سهم سرمایه گذاری های انجام شده توسط بخش دولتی به تفکیک نوع اقتصاد و بخش، 2019
منبع: IEA
یکی از مهم ترین متغیرها در همه مرزهای جغرافیایی نقش دولت در مقابل نقش بخش خصوصی است؛ تحلیل جزییات مربوط به گزارش امسال حاکی از این است که سهم بنگاه های کوچک اقتصادی از سرمایه گذاری در بخش انرژی تقریبا بیش از 50 درصد است، در حالی که این سهم برای اقتصادهای توسعه یافته کمتر از 10 درصد است.
بنگاه های کوچک اقتصادی، به شکل شرکت های ملی نفت، نقش بسیار مهمی در عرضه سرمایه گذاری جهانی در بخش های نفت و گاز ایفا می کنند و سهم آنها از تولید محصولات حتی خیلی بیشتر هم هست، زیرا دارایی های آنها و نیز هزینه تولیدشان کمتر افزایش داشته است.
این شرکت ها همچنین در تولید انرژی حرارتی و شبکه های برق نیز نقش غالب را دارند. در مقام مقایسه، به جز بخش تولید برق آبی که استثنائا در دست بخش دولتی است، بیشتر شرکت های بخش خصوصی در تولید انرژی های تجدیدپذیر فعالیت می کنند (اگرچه بسیاری از پروژه های مربوط به انرژی های تجدیدپذیر نیز با انگیزه هایی پیشرفت می کنند که توسط دولت ها ایجاد شده است و در واقع مشتری آنها شرکت های آب و برق دولتی هستند).