تنبلی کودکان و راه های پیشگیری و درمان

والدین باید روش های پیشگیرانه ی تنبلی را بدانند تا بتوانند کودکی شاد و پویا تربیت کنند. باید بدانند که تنبلی، سدی است که کودک شما را درآینده از رسیدن به اهدافش دور خواهد کرد و تنبلی، مشکلات بیشماری برای فرزندان به وجود می آورد.
کودکان به دلایل مختلفی دچار تنبلی می شوند.
نشانه های تنبلی در کودکان
* یکی از نشانه های تنبلی در کودکان، تمام نکردن کارها است. آنها به دلیل اعتماد به نفس پایین، توانایی و انگیزه ای برای به اتمام رساندن کارهایی که شروع کرده اند، ندارند.
* بعضی از این کودکان، به دلیل کوتاهی والدین در آموزش نظم، منظم بودن و مسئولیت پذیری را به درستی یاد نگرفته اند، بنابراین همواره به دنبال راهی برای فرار از انجام مسئولیت هایشان می گردند.
* بی تفاوتی و نداشتن تلاش و تکاپو برای انجام کار و حل مشکلات شخصی، یکی دیگر از نشانه های تنبلی کودکان است. این کودکان تلاشی برای انجام برنامه های خود ندارند و پتانسیل پایینی دارند.
* در مدرسه برای انجام تکالیف و یا کارهای فوق برنامه داوطلب نمی شوند و تلاشی برای همکاری با دانش آموزان دیگر نمی کنند. میزان خواب و استراحت آنها نسبت به سایر دانش آموزان بیشتر است.
* برای انجام ندادن کارهای روزانه و فعالیت های ورزشی بهانه تراشی مختلف می کنند و اصولآ به انجام فعالیت های ورزشی و یا هر فعالیتی که آنها را به تکاپو وادارد، علاقه ندارند.
* کودکان تنبل، دقت و تمرکز پایین دارند و رویاپردازی های قوی می کنند. این کودکان همیشه در کارهایشان از دیگران کمک می گیرند و متکی به خود نیستند.
چرا کودکان تنبل می‌شوند؟
در اینجا به برخی عوامل و دلایل تنبلی کودکان اشاره می کنیم:
تعلیم نظم نگرفته اند
اگر کودک در زندگی با نظم تربیت نشود، وظایفش را درست انجام نمی‌دهد؛ مثلا اگر از او بخواهید که هر روز باغچه را آبیاری کند، دو روز این کار را انجام می‌دهد، ولی روز سوم آن را رها خواهد کرد. بنابراین، شایسته است که از همان کودکی، به کودکتان نظم را آموزش دهید و بهترین راه آموزش نظم، منظم بودن والدین و برنامه داشتن است. اگر والدین باری به هر جهت باشند و در وظایف خود کوتاهی کنند و در انجام وظایف، نامنظم باشند، کودکان رفتار را از آنها خواهد آموخت. کودک آنچه را که ما از او می‌خواهیم، انجام نمی‌دهد، بلکه آنچه از ما می‌بیند، انجام می‌دهد.
در واقع، کودک می‌کوشد تا با شبیه کردن رفتار خود نسبت به والدین، خود را هر چه بیشتر به آنها شبیه سازد. به این فرآیند، «همانندسازی» گفته می‌شود.
کودک از بعضی از کارها خوشش نمی آید
ممکن است کودک به کاری خاص، علاقه نداشته باشد و این مسئله باعث انجام ندادن مکرر آن وظیفه از ناحیه کودک گردد. سعی کنید کارها را طوری تنظیم کنید که هر کدام از کودکان کارهای مورد علاقه خود را برای انجام دادن انتخاب کنند؛ بع از آنها بخواهید در انجام دادن وظایف، مرتب و کوشا باشند.
ترجیح می دهد کارتون ببیند
زمان انجام وظیفه از اهمیت خاصی برخوردار است. بهتر است زمان فراغت کودک، کاری را به او محول کنیم. اگر در زمان خواب کودک یا زمانی که معمولا کودک برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌اش را تماشا می‌کند، کاری را از او بخواهیم، نسبت به انجام آن از خود رغبتی نشان نخواهد داد.
با کودک همکاری کنیم
ابتدا برای جلب کودک برای پذیرش مسئولیت، کمی با او همکاری کنیم تا متوجه شود که تنها نیست. البته این همکاری نباید طوری باشد که استقلال کودک را خدشه دار کند. کم کم با گفتن عبارات تشویقی او را به انجام کار بطور مستقل علاقه مند کنیم.
نیاز به جلب توجه
برخی از کودکان به دلیل نیاز به توجه و محبت، کاری انجام می‌دهند؛ اگرچه عمل آنها برای جلب توجه، رفتار منفی و همراه با ناراحتی شما باشد. راهکار پیشنهادی برای این کودکان، توجه مثبت به آنها است. سعی کنید کودکان را از محبت سیراب کنید. بازی، قصه خواندن برای کودک و بردن کودک به پارک می‌تواند نیازهای عاطفی او را تامین کند.
پیامبراکرم(ص) فرموده: «کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنان مهرورز باشید.‌» یااینکه در جای دیگری فرموده است:هرکس با کودک سروکار دارد، با او کودکانه رفتار کند. (چون سرو کارت با کودک فتاد هم زبان کودکی باید گشاد)
احترام به تخیل کودکان
کودکان، تخیل بسیار قوی دارند و گاهی در طول روز در عالم خیال و تصورات به سر می‌برند و توجهی به محیط اطراف خود ندارند. این تخیل و خیال پردازی تا وقتی که به زندگی عادی آنها لطمه وارد نکند، طبیعی است. یادآوری اشتباهات مکرر کودک و سرزنش به خاطر کوتاهی یا اشتباه، مساوی است با تنفر او از انجام کارهایی که شما بر دوش او می‌گذارید. از سرزنش کردن او خودداری کنید، همچنین باید دقت کنید زمانی که شما کاری را از او می‌خواهید، متوجه حرف‌ها و صحبت‌های شما باشد و دستور شما را کاملا متوجه شود.
امام على(علیه‌السلام) فرموده است: زیاده‏روى در سرزنش کردن، آتش لجاجت را شعله ‏ور مى‏‌سازد.
استفاده از واژه نمی‌توانم
کمبود اعتماد به نفس، در عمل به صورت تنبلی در کودک بروز پیدا می کند. برای مثال؛ کودکی که خجالتی است و توان حضور در جمع را ندارد، ممکن است برای مراجعه به مغازه سرکوچه و خرید مشکل داشته باشد؛ یا دستور خرید نان را از ناحیه مادر اطاعت نکند. بنابراین باید ضمن ریشه‌یابی دقیق، اعتماد به نفس کودک را افزایش داد و به دنبال مشکل بود. وجود مشکل بدنی و ضعف جسمی هم می‌تواند چنین رفتاری را نشان دهد.
چگونه تنبلی را از کودکان بگیریم؟
برای حل مشکل تنبلی و اصلاح این رفتار در کودک، توجه به نکات کاربردی زیر می‌تواند سودمند باشد:
* قبل از هر چیز با دقت شخصیت کودک خود و نقاط ضعف و قوتش را بشناسید.
* انتظارات خود را از کودک دقیقا مشخص کنید. انتظار شما از کودکتان باید براساس توانمندی و سن کودک باشد نه بیشتر. اگر تکلیفی بیشتر از توان کودک از او انتظار داشته باشید، به احتمال زیاد نخواهد توانست آن را انجام دهد؛ در نتیجه به دنبال راهی برای فرار می‌گردد و یکی از سهل ترین راه‌ها، دروغ گفتن است.
* با احترام، انجام کاری را از کودک خود بخواهید. درخواست مؤدبانه را همه قبول می‌کنند و در مقابل، برخورد تند باعث لجبازی کودکان می‌شود.
* برکارهای کودک نظارت کنید. کاری را که از کودکتان خواسته‌اید، به قدری پیگیری کنید تا آن را انجام دهد. عدم نظارت والدین باعث تنبلی و کوتاهی کودک در انجام وظایفش می‌گردد. در واقع اگر وسط کار او را به حال خود رها کنید و او دستور شما را انجام ندهد، سهل انگاری را خواهد آموخت.
* طوری شرایط را تنظیم کنید تا کودک از کارش لذت ببرد، و باعث رنج و عذاب وی نباشد.
* دقت کنید که به کودک زیاد دستور ندهید و او را "پادو" تلقی نکنید. کودک باید شما را یک فرد منطقی و منصف بداند که حرمت او را نگه می دارید.
* همنوع دوستی و کمک به دیگران را از همان خردسالی یادش بدهید. خردسالان علاقه دارند که به والدین خود کمک کنند. والدین می‌توانند از این علاقه و استعداد به نحو مطلوب بهره برداری کنند. از ابتدای خردسالی به کودک وظایفی در حد توان او محول کنید. مثلا یک خردسال می‌تواند لباس، اسباب بازی، و چیزهای دیگر را از زمین جمع‌آوری کند.
* برای دستور دادن از جملات ساده و قابل فهم کودک استفاده کنید. همچنین با یادآوری، از فراموش نکردن آن کار از سوی کودک، اطمینان حاصل کنید.
* هرگز در برخورد با اهمال کاری کودک عصبانی نشوید. عصبانی شدن، نشان دهنده شکست شما است. کافی است با حالتی جدی و مصمم، وظایفش را یادآوری کنید. خیلی آرام بگویید بعد از اینکه کارش را انجام داد با هم یک قطعه شیرینی خواهید خورد و یا هر چیر دیگری که مورد علاقه اوست.
*هنگامی که کودک شما در برخی از امور خوب عمل می‌کند، از کارش تعریف کنید تا در بقیه زمینه‌ها نیز بهبود یابد.
* در صورتی که راهکارهای دیگر کارساز نبود، محرومیت كودک از برخی امتیازات؛ مثل بازی کردن، پول توجیبی و اسباب بازی، می‌تواند به اصلاح رفتار تنبلی کودک، کمک کند. البته تنبیه، آخرین راهکار است و نباید زود به زود تکرار شود.
علل تنبلی کودکان
* گاهی توقعات و انتظارات بیش از حد والدین، کودک را دچار مشکل می کند زمانی که کودک توانایی رسیدن به این توفعات را در خود نمی بیند، دچار دلزدگی و تنبلی می گردد.
* یکی دیگر از علل تنبلی کودکان، وجود مشکلات و اختلافات خانوادگی است. این کودکان به دلیل تنش هایی که به آنها وارد می شود و نگرانی هایی که دارند، دچار این مشکل می شوند و یا خود به نشانه ی اعتراض از این حربه برای تنبیه والدین استفاده می کنند.
* شکست های کودک و نداشتن تجربه موفقیت آمیز، اعتماد به نفس کودکان را پایین می آورد و توانایی و انگیزه انجام کارها را از آنها می گیرد.
* کودکان برای داشتن تکاپو و تلاش در کارها نیاز به انگیزه و محرک دارند تشویق های والدین و معلم محرک خوبی برای پویایی کودک است و کودکانی که این تشویق را دریافت نمی کنند به تنبلی روی می آورند.
* نداشتن امکانات کافی، مشکلات و نقص های فیزیکی و جسمی، وابستگی بیش از حد به والدین، فقر، کمبود محبت و… از علل دیگر تنبلی کودکان می باشد.

چگونه با تنبلی کودکان مقابله کنیم؟
- دلایل تنبلی کودک خود را بیابید. با پیدا کردن علت و ریشه یابی آن راحت تر می توانید مشکل را حل کنید. بعد از شناسایی علل این مشکل، سعی نکنید با فشار، کودک را به تلاش وادار کنید؛ فشار زیاد بر کودک، او را دلزده خواهد کرد.
- بازخوردهای مثبت و مورد تشویق قرار دادن کودکان، یکی از راه های مؤثر برای مقابله با تنبلی در آنها است. تشویق به موقع، انگیزه ی درونی کودک را برای انجام کارها بیدار می کند. البته هشیار باشید که انجام وظایف منوط به دادن باج نباشد.
- برای کودکان فعالیت های مختلف و متناسب با علاقه تعیین کنید و از پاداش ها و مشوق ها برای انجام دادن کارها استفاده کنید.
- فعالیت ها و کارهایی را به کودک بسپارید که توانایی انجام آن را داشته باشد و در انجام آن دچار شکست نشود. و در حد امکان به خود کودک اجازه دهید تا برنامه ریزی داشته باشد. این کار او را مسؤلیت پذیر می کند و علاوه بر آن، با انگیزه بیشتری به انجام فعالیت های می پردازد.
- مشکلات خانوادگی را به حداقل برسانید. با کمتر شدن مشکلات و فراهم شدن آسایش برای کودکان بسیاری از مشکلات و اختلالات رفتاری آنها حل می شود.
- مهمترین مسئله، توجیه کودک برای مسئولیت پذیری است. کودک باید متوجه شود که پذیرش مسئولیت و انجام درست آن بیشترین منفعت را به خود او می رساند و او را برای بهره برداری درست از توانایی هایش در مسیر نیکبختی آماده می کند. درواقع، هرچه کوشا تر، موفق تر. مصداق آن شعر قدیمی که می گوید: "مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد. "
نویسنده:محمد مهدی بری مهربانی-دکتری روانشناسی