نقش مهم صنایع پایین دستی پتروشیمی در تامین نیازهای برخی از واحدهای بزرگ صنعتی کشور دارای اهمیت است ودر این مسیر تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از پیامدهای مهمی است که از طریق تامین خوراک ظرفیت های خالی نصب شده و توسعه محصولات جدید در بخش صنایع تکمیلی حاصل خواهد شد.
رشد و توسعه صنایع تکمیلی سبب ایجاد رونق در اقتصاد، اشتغال، توسعه صنعتی و توسعه منطقه ای در کشور خواهد شد و شرکت ملی صنایع پتروشیمی پس از تحقق طرح های جهش دوم و سوم با هدف تداوم توسعه هوشمند صنعت و تکمیل زنجیره ارزش، کاهش میزان واردات و تنوع بخشی سبد محصولات و حمایت صنایع پایین دستی طرح های پیشران را در دستور کار خود دارد.
صنعت پتروشیمی ایران در سال «تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها» با همکاری با هلدینگ ها بخش خصوصی می تواند مسیر توسعه متوازن کشور را هموار کندو تامین نیاز داخلی از سوی مجتمع های پتروشیمی به عنوان اولویت اصلی همواره مورد توجه است و کمیته تخصصی پتروشیمی ستاد تامین بازار با پایش مستمر خود، نظارت مطلوبی بر روند تولید و عرضه محصولات مختلف پتروشیمی برای رفع نیاز صنایع پایین دستی دارد.
همکاری و تعامل میان تمام ارکان صنعت سبب شکوفایی و نیز تحقق برنامه ریزی های انجام شده در راستای توسعه صنعت پتروشیمی خواهد شد و بدون تردید نقش هلدینگ ها و بخش خصوصی در این روند اثر بخش است.
با تحقق طرح‌های جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی تا سال 1404، ظرفیت تولید پتروشیمی افزایش می‌یابد و به همین دلیل در چهار شاخه متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن، طرح‌های پیشران، به‌عنوان طرح‌هایی که منجر توسعه صنایع پایین‌دست خواهد شد تعریف می‌شود. در حال حاضر از میان طرح‌های پیشران موجود در جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی تعداد هفت طرح به‌عنوان طرح‌های پیشران صنایع پایین‌دست پتروشیمی شناخته شده و تسریع در تکمیل این طرح‌ها جزو سیاست‌های وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی است. اما این هفت طرح پاسخگوی نیاز بازار داخلی نیست و به همین دلیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با شناسایی و تعریف طرح‌های جدید موردنیاز صنعت پتروشیمی و صنایع پایین‌دست، طرح‌های جدید پیشران را تعریف کرده و در پی تشویق سرمایه‌گذاران برای پیشبرد این طرح‌ها از طریق جذب سرمایه است.
طرح‌های پیشران در چهار زنجیره
طرح‌های پیشران پیشنهادی در چهار زنجیره تعریف شده‌اند:
الف) متانول: در حال حاضر با مازاد قابل توجه متانول مواجه هستیم. این مازاد صرفاً مربوط به ایران نیست و با توجه به رقبای جدید، مشکلات بازاریابی و صادرات هم وجود دارد. از طرف دیگر ارزش افزوده پایین این محصول را هم نباید از یاد برد.
ب) پروپیلن: هم‌اکنون بازار با کمبود شدید پروپیلن مواجه است که این کمبود در آینده تشدید خواهد شد. به همین دلیل برخی از محصولات پایین دست پروپیلن وارد می شود که با توجه به ارزش افزوده بسیار بالای زنجیره پایین دست، پروپیلن نقش مهمی ایفا خواهد کرد. با توجه به مازاد تولید متانول در کشور و کمبود پروپیلن، شرکت ملی صنایع پتروشیمی طرح هایی را در جهت تبدیل متانول به پروپیلن در دستور کار دارد تا کمبود پروپیلن به عنوان یکی از مهمترین محصولات موردنیاز برای توسعه صنایع پایین دست رفع شود.
ج) اتیلن: شاهد افزایش بی رویه تولید اتیلن هستیم و همین امر لزوم توجه به ایجاد تنوع افزایش ارزش در محصولات پایین دست را بیش از پیش ضروری می سازد.
د) بنزن: در مورد بنزن هم همانند پروپیلن شاهد کمبود شدید و تشدید این کمبود در آینده هستیم. این درحالیست که بنزین بیرولیز مازاد برای تولید بنزن موردنیاز وجود دارد که با سرمایه اندک می توان این ظرفیت را فعال ساخت. هرچند باز هم نیاز به واردات بنزن به منظور حمایت از زنجیره ارزش در بخش پایین دست باید ادامه یابد.
تسهیل مسیر توسعه طرح های تولید پروپیلن
شرکت ملی صنایع پتروشیمی مطالعه و بررسی گسترده ای در خصوص ساختار کیفی صنعت پتروشیمی انجام داده است و راهبرد "توسعه زنجیره ارزش محصولات" را یک راهبرد و راهکار اساسی جهت کیفی سازی و توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی می داند .
برای اجرایی شدن اطرح ها ی تولید پروپیلن لازم بود مسیر توسعه تسهیل و هموار شود که با تصویب آیین نامه هایی در دولت این بستر فراهم شده است و طرح های تولید پروپیلن که طراحی شده و خوشبختانه موافقت نامه اولیه طرح های آن هم از سوی وزارت نفت صادر شده است به سمت اجرایی شدن خواهند رفت.
از سوی دیگر با توجه به لزوم توجه به توسعه متوازن و آمایش سرزمینی در حوزه صنعت پتروشیمی، با صدور این مصوبه از سوی هیئت دولت، طرح های پایین دست پروپیلن در مناطق داخلی کشور قابل توسعه خواهند بود و به بازار هدف که همان بنگاه های کوچک و متوسط هستند نزدیک خواهند شد.
برنامه ریزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای ریل گذاری توسعه این صنعت با تاکید بر تکمیل زنجیره ارزش نتیجه داد و هیات دولت در مصوبه ای، بر تکمیل زنجیره ارزش متانول/پروپیلن را با هدف ایجاد زیرساخت های لازم برای رفع نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی، ایجاد اشتغال پایدار و با رویکرد آمایش سرزمینی از طریق اجرای طرح های پیشران صنعت پتروشیمی تاکید کرد.
تکمیل زنجیره ارزش در زمره اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سالهای اخیر بوده و بهزاد محمدی مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز همواره بر ضرورت بهره گیری از تولیدات این صنعت در جهت تکمیل زنجیره ارزش تاکید کرده است. یکی از ملزومات تکمیل زنجیره ارزش در پتروشیمی، متانول است. درحال حاضر 9 میلیون تن در کشور متانول تولید می شود که از این میزان 92 درصد صادر و حدود 700 هزارتن در داخل کشور مصرف می شود. براساس برنامه ریزی های انجام شده ظرفیت تولید این محصول مهم در سال 1404 به 23 میلیون تن خواهد رسید و با در نظر گرفتن این که قیمت گاز درهرتن حدود 80 تا 90 دلار است صادرات متانول با حدود 250دلاردر هر تن ارز آوری مطلوبی دارد.
بهزاد محمدی پیش از این با رد اصطلاح "متانول مازاد" گفته بود: منصفانه نیست که بگوییم متانول مازاد داریم ، زیرا برای تکمیل زنجیره ارزش متانول و تولید محصولات با ارزش تر برنامه ریزی شده است. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید متانول ۲۳ میلیون تن خواهد بود، گفته بود: ۵ میلیون تن از این ظرفیت به سمت تولید پروپیلن هدایت خواهد شد. در گام بعدی پروپیلن را به عنوان ماده حیاتی که به توسعه متوازن کمک شایانی می کند به مناطق مختلف کشور منتقل می‌کنیم.
حال، مصوبه هیات وزیران که روز هفدهم اسفندماه ابلاغ شده، مهر تاییدی بر برنامه های توسعه ای صنعت پتروشیمی با تاکید بر تکمیل زنجیره ارزش با محور متانول/پروپیلن است. بر اساس این مصوبه، شرکت ملی صنایع پتروشیمی موظف شده اقداماتی را با توجه به اهمیت تولید پروپیلن و بهره برداری از متانول مازاد تولیدی در کشور به منظور تبدیل متانول به پروپیلن و تکمیل زنجیره ارزش این محصول راهبردی و نیز با هدف انتقال پروپیلن تولیدی به داخل کشور با اولویت رفع نیاز داخلی و کاهش واردات مشتقات پروپیلن انجام دهد.
سید فواد نبوی