اینکه بچه کوچکتر لباس بچه بزرگتر را بپوشد، امر عادی تلقی می شد. اما با ورود به دنیای مدرن و بحث توجه به کودکان و نیازهای ایشان، خانواده ها را در مقوله تعداد فرزندان، محتاط تر کرد تا جایی که خانواده ها به دو کودک اکتفا می کردند آن هم با اختلاف سن بالا. مثلا ممکن بود بین دو بچه حتی 10 سال اختلاف سنی وجودداشت. ولی امروزه فاصله سنی بسیار پراهمیت تلقی می شود. در این بخش به همراه والدین درباره فاصله سنی بچه ها مباحثی را مورد توجه قرار می دهیم.
روابط خانوادگی، تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می گیرد. یکی از این عوامل، فاصله سنی است. بعضی والدین احساس می کنند که کودکان آنها به علت فاصله سنی کم یا زیاد، توافق و همکاری لازم را با یکدیگر ندارند و به خوبی با هم کنار نمی آیند. نظر این والدین درباره فرزندانشان ممکن است درست باشد؛ اما یک قاعده کلی و قطعی درباره فاصله سنی مناسب وجود ندارد. در مقایسه با دیگر عوامل، فاصله سنی فرزندان خانواده ممکن است تاثیر مهمی در روابط آنها نداشته باشد. برای فاصله های سنی مختلف می توان امتیازها و نارسایی هایی را برشمرد. اطلاعاتی که در ادامه ارایه می شود، راهنمای خوبی درباره فاصله سنی کودکان خواهد بود .
فاصله سنی ۹ تا ۱۸ ماه
فاصله سنی کمتر از ۱۸ ماه میان دو فرزند موجب می شود که دو کودک نیازهای مشترک و مشابهی داشته باشند. نوزاد دوم در زمانی به دنیا می آید که فرزند اول هنوز دارای توقعات بچه گانه ای برای استراحت، جلب توجه و تغذیه است. بچه اول نمی تواند اختلاف بین سن خود و نوزاد را درک کند و حتی ممکن است از ورود ناگهانی یک نوزاد دیگر، سردرگم، دلتنگ و ناراحت شود. در این فاصله سنی، فرزند اول در روند تکامل قرار دارد وبتدریج به سمت استقلال و خود کفایی حرکت می کند. او می کوشد وابستگی اش را به والدین، بویژه مادر کم کند؛ اما در شرایط جدید، با وجود نوزاد جدیدی که نیاز به توجه لحظه به لحظه دارد، او هم وابستگی زیادی به مادر نشان داده، نسبت به دیگران، رفتارهای پرخاشگرانه ای بروز می دهد.
اگر والدین و سایرین در مراقبت از دو کودک همکاری کنند تا مادر بتواند مدتی از وقت خود را به کودک بزرگتر اختصاص دهد، آسیب های این فاصله سنی، کمتر خواهد بود و فرزند اول، بهتر تحمل خواهد کرد. در این شرایط، بتدریج که کودکان بزرگ می شوند، به علت نزدیکی سن می توانند همبازی های خوبی برای هم باشند. کودک کوچکتر تلاش می کند که از بزرگتر عقب نماند و فرزند اول ممکن است احساس کند که رقیب کوچک او بیشتر مورد توجه است و امتیازات را آسانتر به دست می آورد. بنابراین گاهی به رقابتی شدید بین آنها منجر می شود. برای اینکه از بروز اختلاف شدید جلوگیری شود، والدین باید از مقایسه و دخالت در دعوای آنها خودداری کنند.
برعکس این رقابت ها، بسیاری از خواهران و برادران بزرگتر که فاصله سنی کمی دارند، با هم خیلی نزدیک وصمیمی می شوند و این احساس رفاقت در طول زندگی شان ادامه می یابد. مهمترین نکته درباره این فاصله سنی، ناتوانی و ضعف مادر است. وقتی مادر در فاصله یک سال یا کمتر - قبل از این که بدن او کمبودها و عوارض زایمان اول را جبران کند - باردارمی شود؛ قدرت کافی برای پرورش و نگهداری از جنین نخواهد داشت. این بارداری ها و زایمان های نزدیک برای مادر و نوزاد، مشکلاتی به وجود می آورد. بارداری با این فاصله کم باید زیر نظر متخصص باشد تا احتمال بروز خطرات برای مادر و نوزاد کاهش یابد.
فاصله ۱۸ ماه تا ۳ سال
این فاصله، رایج ترین فاصله سنی بین کودکان است و ویژگی های خوب زیادی دارد. بچه بزرگتر تا حدودی از آب و گل درآمده و عاقل ومنطق پذیر شده است. سخنان والدین را می فهمد و گوش می سپارد. اگر نزدیک سه سالگی باشد، می تواند تمایلات و نیازهای خود را بیان کند. اگر کودک اولی دو ساله باشد، با اینکه به مراقبت زیادی – مثل تعویض پوشک – نیاز دارد، اما می تواند برای رفع نیازهای خود مدتی صبر کند. کودک بزرگتر، احتمالا برنامه منظمی دارد و معمولا تمام شب می خوابد؛ ولی ورود نوزاد، ونگرانی از عدم توجه والدین ممکن است این برنامه را مختل کند و در طول شب، بیدار شود. او می تواند به تنهایی با اسباب بازی هایش مشغول شود و در مرحله ای از تکامل قرار دارد که علاقه زیادی به مساعدت والدین و تقلید از آنها نشان می دهد و می تواند و یا حتی تمایل به همکاری دارد.
او ضمن اینکه توجه بیشتر والدین به نوزاد را می بیند، درک می کند که نوزاد به این توجه نیاز دارد. والدین می توانند ضمن گفتگو با بچه اول، با گوش دادن به حرف هایش، بار دلتنگی و نگرانی اش را سبک کنند. گاهی کودک برای جلب توجه والدین، رفتار بچگانه و وابستگی شدیدی به مادر نشان می دهد. این رفتار در این شرایط، امری عادی است. والدین، پرورش کودک اول را تجربه کرده اند و تربیت و نگهداری از بچه دوم، به خاطر این تجربه، آسانتر است .
در این فاصله سنی، دو کودک می توانند برای یکدیگر همبازی خوبی باشند و درعین حال، به خاطر اختلاف سنی، در مهد کودک و مدرسه در یک کلاس قرار نمی گیرند و این موضوع، رقابت بین آنها را کاهش و همکاری شان را افزایش می دهد. از آنجا که این فاصله سنی، خیلی متداول است، احتمال اینکه نزدیکان هم کودکانی با این فاصله سنی داشته باشند، زیاد است. این موضوع، معاشرت با این آشنایان را برای والدین و کودکان، مطلوب می سازد. در این معاشرت ها، کودک بزرگتر مشاهده می کند که همسالان او نیز خواهران و برادران کوچکی دارند .
فاصله سنی ۳ تا ۵ سال
بعضی از کارشناسان تعلیم و تربیت، فاصله سنی ۳ تا 5 سال بین فرزندان را مناسب می دانند. به عقیده آنها وقتی کودک اول به سن ۳ تا 5 سالگی می رسد، می تواند به خوبی حرف بزند و قدرت درک و فهم و استقلال او به اندازه ای است که زیاد به مراقبت و توجه احتیاج ندارد. ولی با درنظر گرفتن شرایط و ملاحظات دیگر مانند بالا رفتن سن مادر و خطر بارداری، ممکن است این فاصله، عملی نباشد .
بعضی والدین از اینکه کودک اول پس از ۳ تا5 سال در کانون توجه بودن، با ورود نوزاد خود را فراموش شده تلقی کند، نگران می شوند. در این سن، کودک در مرحله ای از رشد است که می تواند نیازهای اجتماعی خود را توسط افراد دیگری غیراز والدین، برطرف سازد. کودک در سه سالگی، علاقه زیادی به بازی با بچه ها و رفتن به مهد کودک پیدا می کند. برای والدینی که صاحب فرزند دوم می شوند، این روحیه کودک، فرصت خوبی ایجاد می کند تا به او اجازه دهند که رشد و استقلال خود را به دست آورد.
البته این امر، بدین معنا نیست که کودک اول برای آشنایی و سازگاری با نوزاد، از کمک دیگران بی نیاز است. شاید مهمترین نکته در پرورش کودکان ۳ تا ۵ ساله، آگاهی از نیاز آنها برای جلب توجه والدین و مصاحبت با آنها است. کودک در این سن اگر با برخورد مثبت والدین روبه رو نشود، سعی می کند با بدرفتاری و بهانه گیری، آنها را عصبانی کند تا به این وسیله، توجه شان را به خود جلب کند. بهتر است والدین ساعاتی از اوقات فراغت خود را با این کودکان بگذرانند تا با تامین نیازهای آنها، رضایتشان را جلب کنند. بزرگترین نارسایی این فاصله سنی، تفاوت علایق و توانایی های آنها است. به علت این تفاوت، برای سرگرمی و جلب رضایت هر یک از آنها، فعالیت ها و روش های متفاوتی لازم است .
فاصله سنی ۵ سال و بیشتر
در این فاصله سنی، استقلال هر یک از فرزندان در بسیاری از جنبه های زندگی کاملا مشهود است. در بین این کودکان نیز رقابت وجود دارد، ولی شدت آن به مراتب کمتر از فاصله های سنی کمتر است. شاید الگو پذیری کوچکتر از بزرگتر و احساس مسئولیت بچه بزرگتر نسبت به کوچکتر بارز باشد. دوستان و همبازی های این کودکان، متفاوت و فعالیت ها و مدرسه آنها احتمالا با هم فرق دارد. معمولا خواهران و برادران بزرگتر در این موقعیت ها، از این که گاهی می توانند نقش والدین و حامی را انجام دهند، احساس غرور می کنند. این فاصله سنی به ندرت در خانواده ها دیده می شود، چرا که در حال حاضر با بالا رفتن سن ازدواج، بارداری دیرهنگام می تواند مشکلات جسمی زیادی برای مادر و نوزاد به وجود آورد.
گرد آورنده:نگار فرهادی پور