نتیجه مطالعات بسیار در مورد خواب،حاکی از آن است که انسان‌ها به طور متوسط، یک سوم زندگی خود را در خواب می‌گذرانند؛ بنابراین کنترل سیکل خواب و بیداری که یکی از الزامات زندگی سالم و طبیعی است، از وظایف دستگاه عصبی مرکزی به شمار می‌رود .
بدین ترتیب،یکی از مهمترین عوامل در بهداشت خواب، زمان مناسب برای خوابیدن است؛ به تعبیری، اصلاح سبک زندگی، لازمه داشتن برنامهمناسب خواب است .
خواب و موضوعات مربوط به آن از آغاز تاریخ تاکنون، هموارهبه صورت معماییمطرح بوده، داستان‌هایعجیب و غریبی درباره آن بیان کرده است .به عبارتی بشر، از همان ابتدا نسبت به مکانیزم خواب کنجکاو بوده، با هر وسیله ای آن را مورد بررسی قرار می داده است.
اولین قدم در مطالعه علمی خواب، با اختراع دستگاه الکترو آنسفالو گرام و مطالعه امواج مغز در خواب و بیداری برداشته شد.
با مطالعه امواج مغز، خواب به دو بخش اصلی ،یعنی خواب آرام یا خواب «بدون REM» و خواب «REM» یا خواب با حرکات سریع چشم تقسیم می‌شود .
خواب آرام به چهار مرحله تقسیم بندی می‌شوند که هریک به ترتیب، بیانگر عمق خواب است. این درحالی است که خواب پارادوکس با حرکات سریع و غیرمنظم چشم‌ها مشخص می‌گردد .
شرح کلی اختلالات خواب که شایع هستند، بسیار گسترده است، بیخوابی، نارکولپسی اپیدیوپاتیک، سندرم پرخوابی پر خوری پریودیک، خواب‌های وحشتناک، شب ادراری، دندان قروچه کردن در خواب، خرخر کردن و موارد متعدد دیگر تعدادی از اختلالات شایع هستند .
اگرچه اختلالات خواب، گریبانگیر عده زیادی - بخصوص افراد مسن -بوده است، ولی ماشینی شدن زندگی و تغییر شیوه های زیستی و دوری از طبیعت به آن دامن زده است. به زبان دیگر، امروز بیخوابی، هم جنبه فردی دارد و هم جنبه اجتماعی.
کاهش خواب عمیق با افزایش سن
همانطور که گفته شد نتایج به دست آمدهاز مطالعات زیادی در مورد خواب، نشان دهنده آن است که برخلاف تصوری که در گذشته وجود داشته، خواب، یک پروسه غیرفعال نیست، بلکه در مراحلی از خواب، فعالیت ارگان‌های بدن مانند مغز و قلب افزایش می‌یابد .
به طور کلی سیکل خواب، دو مرحله اساسی دارد که یک مرحله از خواب با حرکات سریع چشم و مرحله دیگر خواب، بدون حرکات سریع چشم است؛ خواب آرام یا خواب بدون حرکات سریع چشم، خود به چهار مرحله تقسیم بندی می‌شوند که هر یک به ترتیب، بیانگر میزان عمق خواب است .
از آنجا که سیکل خواب تقریبا در مدت 90 تا 120 دقیقه اتفاق می‌افتد، این سیکل( ورود به خواب عمیق و بازگشت به حالت نزدیک به سطح) متناسب با مدت زمان خواب فرد، ممکن است چندین بار تا بیدار شدن فرد ادامه پیدا کند .شخص بعد از به خواب رفتن و رسیدن تدریجی به مراحل عمیق‌تر، ناگهان به مراحل خیلی سطحی برمیگردد و این عمل، اغلب با حرکات ناگهانی بدن مانند پرش بدن، همراه می‌باشد .
مراحل خواب در سنین مختلف، متفاوت است. افراد پیر در شب بیشتر بیدار می شوند و اکثر خواب را در مراحل اول و دوم، یعنی سطحی‌ترین مرحله خواب و خواب سبک، می‌گذرانند و به طور کلی در یک شب، کمتر در خواب واقعی هستند .یعنی افزایش سن موجب می شود کهمراحل سوم و چهارم خواب -که به ترتیب، خواب متوسط و خواب عمیق نامیده می‌شود - کاهش یابد .
نکته حائز اهمیت، میزان نیاز افراد به خواب است. از نظر کمی، در مورد نیاز افراد به خواب، استاندارد یا عدد ثابتی وجود ندارد، اما میزان خواب فرد از نظر کمیت و کیفیت باید به اندازه‌ای باشد که خستگی ها را برطرف کرده، قوای جسمی و روحی او را به حد مطلوب برساند.
البته در صورت مناسب نبودن کیفیت وکمیت خواب، اشکالات روحی و فیزیولوژیک دیده می‌شود که موجب شکایت و یا کلافگی افراد مبتلا می شود. این اختلالات، روی عملکرد روزانه شخص تاثیر می‌گذارد و قدرت جسمی را کاهش می دهد و همچنین تمرکز، توجه، درک، شناخت و حافظه کوتاه مدت او را دچار اختلال می‌کند .
اختلالات خواب و حوادث کار
از آنجا کهاختلالات خواب، تمرکز را کاهش می دهد،بنابراین یکی از عوامل بروز تصادفات و جراحات حین کار به شمار می آید. این اختلال بر روی خلق و خوی و در نهایت، کیفیت زندگی فرد تاثیر بسزایی دارد .
اختلالات خواب، انواع مختلفی دارد و به دلایل محتلفی نیز رخ می‌دهد. اختلالات خواب،عواملی هستند که بر توانایی خوب خوابیدن به طور منظم تاثیر می‌گذارند .
یکی از اختلالات خواب در ابتدای آن است؛ به گونه‌ای که فرد یا در شروع خواب اختلال دارد و فرم دیگر بدخوابی این است که نمی‌تواند تداوم خوابش را حفظ کند.
پاراسومنیا اختلال دیگری از خواب بوده که با حرکات و رفتارهای غیرطبیعی همراه است . فرد در این اختلال در طی خواب راه می‌رود، کابوس‌های شبانه می‌بیند و با فریاد زدن از خواب بیدار می‌شود .
اختلالات تنفسی، مورد دیگری است که سلامت خواب را به خطر می اندازد. در این نوع اختلال، فرد، طی خواب دچار وقفه‌های تنفسی (قطع و وصل) می‌شود که دو نوع اساسی دارد و به انسدادی و مرکزی تقسیم‌بندی می‌شود .
اختلال تنفسی به دلیل افزایش احتمال سکته مغزی و قلبی در افراد، اهمیت بیشتری دارد و باید برای این گونه افراد براساس دستور پزشک متخصص، درمان‌های کمک تنفسی انجام شود .
سندرم پای بیقرار، از دیگر اختلالات خواب است، سندرم پای بیقرار، مشکلی است که در آن فرد احساس نوعی ناراحتی کرده و می‌خواهد با راه رفتن یا مالش پا این حس ناخوشایند را برطرف نماید .
قطعا تشخیص نوع اختلال خواب برعهده پزشک است تا متناسب با آن، درمان علت زمینه ای صورت گیرد.
البته همیشه اختلال خواب صرفا زمینه خود مشکل خواب نیست؛ گاهی اوقات، دردهای مزمن، باعث اختلال خواب بیمار می‌شود که در این مواقع، در صورت رفع درد، اختلال خواب بیمار هم برطرف می‌شود .
ارتباط چرت‌های طولانی روزانه با اختلالات خواب
فردی که دچار اختلال خواب است باید از چرت‌های طولانی مدت در طی روز اجتناب کند، زیرا نیاز به خواب را مرتفع نموده، اختلال خواب بیمار را در شب تشدید می‌کند .
گاهی اوقات پزشکان برای تشخیص قطعی نوع اختلال، نیاز به بررسی های بالینی و تست‌های تکمیلی نظیر تست خواب دارند.در کلینک های ویژه خواب، طی خواب نوار مغز از بیمار تهیه می‌شود و حرکات اندام‌ها، چشم و تنفس بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد.بنابراین، درمان اختلال خواب باید تحت نظر یک متخصص صورت گیرد. داشتن بهداشت خواب از اهمیت بسیاری برخوردار است که بیشتر اوقات با رعایت کردن آن، خیلی از اختلالات خواب بیماران برطرف می‌شود.
تاثیر تغذیه
غذاهای مناسب شب و زمان خوردن شام، هم از مواردی است که باید کاملا رعایت شود. خوردن فست فودها و یا شام سنگین، آنهم دیروقت، از عواملی است که ممکن است به اختلال خواب منجر شود.
زمان خوابیدن
همانطور که اشاره شد، برخی از اختلالات خواب به زندگی ماشینی و ضروریات آن باز می گردد. برای حفظ تندرستی، لزوم اصلاح سبک زندگی از موارد پراهمیت است. مهمترین عامل در بهداشت خواب، برنامه ریزی برای زمان مناسب خوابیدن است .
افراد باید در طول هفته و حتی در روزهای تعطیل، زمان مشخصی بخوابند و زمان مشخصی نیز از خواب بیدار شوند تا دچار اختلال خواب نشوند .
اگر فرد بر اثر مشغله های ذهنی 30 تا 40 دقیقه پس از رفتن به تخت خواب، خواب نرفت باید از محیط خواب بیرون برود و خود را به انجام فعالیتی مشغول کند. بهتر است این فعالیت‌ها، دیدن یک فیلم یا خواندن یک کتاب غیردرسی باشد، اما نباید فیلم، خیلی هیجان انگیز و ترسناک باشد .کارهای هیجان انگیز وصداهای بلند در آستانه خواب به بیخوابی منجر می شود
محیط خواب باید آرام و تاریک و از نظر گرمایشی،معتدل باشد. در زمان رفتن به رختخواب، نباید شکم،خیلی پر یا خالی باشد .
اجتناب از مصرف الکل، کشیدن سیگار، خوردن قهوه و کافئین چندین ساعت قبل از خواب از دیگر موارد لازم برای رعایت بهداشت خواب است.