این بیماری به دو دسته کبد چرب الکی و غیرالکی تقسیم می شود. کبد چرب دارای سه مرحله است که در مراحل اولیه براحتی درمان می پذیرد و معمولا باعث آسیب برگشت ناپذیر و دائمی به کبد نمی گردد؛ اما در مراحل پیشرفته، منجر به سیروز کبدی و نارسایی های جبران ناپذیر می گردد. گرچه علت اصلی این بیماری، مشخص نیست، ولی ارتباط نزدیکی با چاقی و لاغری های شدید کوتاه مدت و غیرعلمی، رژیم های بسیار کم کالری، بیماری های متابولیکی مانند دیابت نوع 2، فشار خون بالا، سندرم تخمدان پلی کیستیک، تنبلی تخمدان، کلسترول و تری گلیسیرید بالای خون، مصرف الکل،کم کاری تیروئید، مصرف خودسرانه و طولانی مدت داروهای لاغری، برخی مسکن ها، برخی داروهای استروئیدی، بی تحرکی، چاقی شکمی و ... دارد.
کبد چرب، عملا یک بیماری خاموش است؛ بخصوص در مراحل اولیه، نشانه ای ندارد، ولی با پیشرفت بیماری می تواند در بروز علایمی همچون خستگی های مزمن، درد در قسمت بالایی راست شکم، احساس سنگینی و بزرگی در کبد، تهوع، ضعف، گیجی، مشکل در تمرکز، کاهش وزن و کاهش اشتها و... نقش داشته باشد.
در صورت ابتلا فرد به سیروز کبدی، علایمی مانند احتباس مایعات، کاهش عضله، خونریزی داخلی، زرد شدن پوست و چشم ها رخ می دهد.
علایم فوق به همراه شیوه زندگی و تغذیه نادرست و بی تحرکی، فرد را مستعد ابتلا به این بیماری می نماید، لذا توصیه می شود جهت تشخیص کبد چرب، علاوه بر آزمایش خون و بررسی میزان آنزیم های کبدی SGOT و SGPT ، سونوگرافی از کبد نیز انجام شود، زیرا گاهی با وجود ابتلا فرد به کبد چرب، میزان این آنزیم ها در آزمایش خون، طبیعی گزارش می شود.
توصیه های تغذیه ای در پیشگیری، کنترل و درمان کبد چرب
در درمان کبد چرب، علاوه بر داروهای تجویزی، کنترل تغذیه بسیار مهم و اساسی است. مؤثرترین گام در مدیریت تغذیه ای کبد چرب، کنترل وزن وکاهش تدریجی اضافه وزن است. اصلاح شیوه زندگی، شامل تغییر الگوهای نادرست تغذیه ای و سبک زندگی بی تحرک، نقش بسزایی در پیشگیری و درمان کبد چرب دارد. در ادامه مطلب، برخی نکات تغذیه ای مرتبط با این بیماری اشاره شده است.
- پرهیز از خوردن کره، مارگارین، روغن جامد و روغن های تحت عناوین: روغن دنبه، روغن زرد و ...
- پرهیز از مصرف مواد غذایی سرخ کردنی، جگر، سوسیس، کالباس، کله پاچه، مغز گوسفند و غذاهای چرب
- پرهیز از مصرف نیکوتین، الکل، کافئین و گوشت قرمز. سویا به دلیل داشتن پروتیئن بالا و چربی کم، جایگزین مناسبی برای گوشت قرمز است.
- نوشیدن کافی آب در طول روز جهت جلوگیری از بروز یبوست و عدم استفاده دائم و طولانی مدت ملین های قوی.
- پرهیز از مصرف بیش از اندازه قند های ساده بکار برده شده در تهیه شیرینی ها و کیک ها، نوشابه ها و آبمیوه های پاکتی، کنسروها و بستنی ها و ...
- غذاهای حاوی مقادیر فراوان از ویتامین های C ، B ، E و آنتی اکسیدان ها و بتا کاروتن، اسیدهای چرب ضروری برای تقویت سلامت کبد توصیه می شود.
- بسیاری از میوه ها و سبزیجات حاوی ویتامین C می باشند از جمله گوجه فرنگی، توت فرنگی، بروکلی ، فلفل، مرکبات و ...
- بسیاری از مواد غذایی مانند کلم بروکلی، تخم مرغ، اسفناج، برنج قهوه ای و غلات، حاوی ویتامین B می باشد.
- سبوس گندم، منبع خوبی از ویتامین E و سلنیم است. بادام، آواکادو، گردو، غلات غنی شده، تخم آفتابگردان، کره بادام زمینی، سبزیجات روغنی نیز از منابع خوب ویتامین E بشمار می آیند .
- آنتی اکسیدان ها به پروسه سم زدایی کبد کمک نموده و از کبد در مقابل بیماری ها محافظت می کند. سبزیجاتی نظیر چغندر و هویج، حاوی آنتی اکسیدان های کاروتنوئید و بتاکاروتن است، لذا توصیه می شود مصرف آنها را در الگوی غذایی خود بگنجانید.
- از جمله منابع غذایی اسید های چرب امگا 3 می توان به انواع ماهی ها مانند ساردین، سالمون، قزل آلا، ماهی های آزاد و همچنین مغز گردو و روغن های گیاهی مانند سویا، کنجد، کانولا و بذر کتان اشاره کرد .
- مصرف آوکادو، زیتون و روغن زیتون به دلیل داشتن فیبر و چربی های امگا 9 بالا، سیر و چای سبز به دلیل داشتن آنتی اکسیدان قوی، دانه آفتابگردان نیز به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی و ویتامین E بالا توصیه می شود.
- از منابع غذایی غنی از پتاسیم مانند موز، کشمش، آلو ، بادام و سبزیجات بویژه به صورت خام و منابع پروبیوتیک بیشتر مصرف شود.
- گیاه خار مریم ، زرد چوبه و چای سبز از جمله گیاهان مفیدی هستند که در درمان و کنترل کبد چرب در صنعت دارو سازی و در تهیه برخی از داروهای درمان کبد چرب مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما باید توجه داشت که استفاده خودسرانه و بیش از حد عصاره چای سبز به دلیل سمی کردن کبد و مصرف بیش از حد گیاه خار مریم به دلیل پایین آوردن بیش از حد قند خون در افراد دیابتی می تواند خطرناک و مضر باشد.
- بهترین مکمل برای کاهش و کنترل وزن، فعالیت ورزشی مناسب است. فعالیت ورزشی، صرف نظر از تمام فعالیت های روزمره تعریف می شود. شدت ومدت فعالیت های بدنی متناسب با میزان آمادگی و ویژگی های فردی، متفاوت است.
برای ورزش کردن خود را محدود به باشگاه نکنید و در هر فرصت و زمان با ساده ترین فعالیت ها مانند پیاده روی، نرمش، حرکات موزون، شنا یا راه رفتن در آب و... تحرک را به زندگی خود اضافه نمایید.
در پایان، شایان ذکر است که هرگونه تلاش برای کاهش وزن و دریافت برنامه غذایی صحیح باید تحت نظارت دانش آموختگان و متخصصین رشته تغذیه با شماره نظام پزشکی ت باشد و توجه داشته باشید که حتی مربیان ورزشی، مخترعین دمنوش های گیاهی، متخصصین طب سنتی و... فاقد صلاحیت لازم و مجوز قانونی جهت ارائه برنامه ها و توصیه های تغذیه ای می باشند.
سلامتی شما آرزوی قلبی ما است.
سعیده نجیب مقدم ( ت-4299 ) - زهره کریمی ( ت-3823 )
متخصص رژیم درمانی و تغذیه ورزشی