ایجاد ارزش افزوده، اشتغالزایی، محرومیت زدایی و تکمیل زنجیره تامین صنعت کشور از جمله نقش های صنایع پائین دستی نفت بشمار می روند.
چالش های پیش روی کشورمان در سالهای گذشته نظیر افزایش روزافزون جمعیت، نیاز به بازار کار جدید، نوسانات قیمت نفت و مهمتر از همه تحریم های ناجوانمردانه علیه ملت ایران ایجاب میکند توجه دولتمردان از اتکاء به فروش نفت و گاز، به تبدیل و تولید فرآوردههای پتروشیمیایی مخصوصاً صنایع تکمیلی که از ارزش افزوده بالایی برخوردار است معطوف گردد و به عنوان امری اجتنابناپذیر در برنامهریزیهای کلان اقتصادی لحاظ شود.
در این میان صنعت پلاستیک و صنایع وابسته به آن همچون ماشین آلات و تجهیزات بعنوان آخرین حلقه این زنجیره، مهم ترین و موثرترین جایگاه را در دستیابی به اهداف سند چشم انداز خصوصا در حوزه های اشتغالزایی ، محرومیت زدایی و ممانعت از خام فروشی دارند.
برهمین مبنا، سرمایهگذاری در مرحله اول در بخشهای پاییندستی مانند صنایع پتروشیمی و در مرحله بعدی صنایع پلاستیک و شوینده و نساجی و بسیاری صنایع دیگر میتواند به راحتی تهدید وابستگی کشورهای نفتخیزی همچون ایران را به آن به فرصتی برای بالنده شدن صنایع مختلف و گسترش اشتغالزایی و افزایش صادرات و ایجاد ارزش افزوده و افزایش درآمد ناخالص داخلی تبدیل کند. وابستگی صنایع مختلف، به صنعت به پلاستیک سازی، در جهان به شدت در حال گسترش است.
هیچ صنعتی را نمیتوان یافت که برای تامین قطعات و مواد اولیه مورد استفاده خود، وابسته به صنایع پلاستیک نباشد. از قطعات خودرو گرفته تا تولیدات لوازم خانگی وابستگی زیادی به قطعات و محصولات پلاستیکی دارند و حتی میزان مصرف این قطعات در صنایعی مانند هواپیماسازی و ماشینآلات سنگین هم به شدت بالا است. صنایع پلاستیک به شدت در حال گسترش است و مواد اولیه اصلی این صنایع هم محصولات پتروشیمی است. حتی در صنایع با فناوری بالا«High-Tech» و به شدت وابسته به تکنولوژیهای روز هم این صنایع پلاستیک است که به محصول نهایی سر و شکل میدهد. این اهمیت و نقش گسترده محصولات پلاستیکی را حتی در مصارف روزانه و آشپزخانههای منازل هم به وفور میتوان یافت و بر کسی پوشیده نیست که صنایع ساختمانی تا چه حد به صنایع پلاستیک و پی وی سی PVC و غیره نیازمند است.
این حضور گسترده و روبه فزونی صنایع پلاستیکی در صنایع و محصولات مختلف در حالیست که ظرفیتهای مناسبی از سالها قبل در صنعت پلاستیکسازی کشورمان ایجاد شده و از سوی دیگر یکی از مهمترین مزیتهای کشورمان در این زمینه بهرهمندی از فعالیت تعداد زیادی پالایشگاه و پتروشیمی است.
ایران یکی از تولیدکنندگان مواد اولیه مورد نیاز صنایع پلاستیک است و وقت آن رسیده که صنایع پلاستیکسازی به صورت جدی تقویت شود. این صنعت قابلیت بسیار بالایی در ایجاد اشتغال، صادرات محصول با ارزش افزوده بالا و جلوگیری از خام فروشی محصولات نفتی و پتروشیمی دارد که قاعدتا همه این ظرفیتها هم در راستای تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ایرانی اهمیت بسیار بالایی دارد.
یکی از مهمترین موضوعاتی که در این حوزه باید به صورت جدی مورد توجه قرار بگیرد، تولید بر اساس دانش فنی روز دنیاست. یکی از سیاستهایی که دولت میتواند با استفاده از آن صنایع پلاستیک ایران را نجات دهد جلوگیری از قاچاق و واردات بیش از حد نیاز بازار است. یکی دیگر از مسائل مهمی که باید به صورت جدیتر مورد توجه قرار بگیرد، تغییر فاز و نحوه نگرش فعالان حوزه پلاستیک به این صنعت است.
در سالهای گذشته بیشترین توجه به تولید محصولات پلاستیکی مورد مصرف از سوی خانوارها معطوف بوده و به باور کارشناسان با حفظ این تولیدات، باید صنایع پلاستیک را به سمت تولید محصولاتی که در صنایع دیگر به شدت مورد مصرف هستند سوق داد از جمله تولید قطعات پلاستیکی با کیفیت بالا برای استفاده در صنایع، خودروسازی، لوازم خانگی و مهمتر از آن در صنایع نوینی مانند کامپیوتر و گوشی های تلفن همراه و غیره. این تغییر فاز البته به اعتقاد کارشناسان نیازمند یک برنامهریزی جدی بالادستی و ورود جدی دولت به عنوان حامی است.
یکی دیگر از صنایع مهم پاییندستی پتروشیمی در کشورمان که ظرفیتهای بسیار بالایی برای افزایش تولید و صادرات دارد و سرمایهگذاری های به نسبت مناسبی هم در آن در سالهای گذشته انجام شده، صنایع شوینده است. این صنعت هم در حد بالایی وابسته به صنایع پتروشیمی است و اتفاقا یکی از محصولات پر مصرف هم در بازارهای داخلی و هم در بازارهای خارجی خصوصا بازارهای منطقه به حساب میآید. برندهای شناخته شده ایرانی در حوزه شویندهها و محصولات بهداشتی هم در بازار داخل و هم در بازارهای منطقه کم نیستند و با تقویت حضور این شرکتها در این بازارها میتوان در حد بالایی برای محصولات پتروشیمی ارزش افزوده ایجاد و کمک فراوانی هم به ایجاد اشتغال کرد. این محصولات از نظر کیفی با محصولات مشابه اروپایی هم قابل رقابت هستند و به باور برخی کارشناسان بازارهای منطقه میتواند یکی از مقاصد خوب برای صادرات این محصولات باشد.
از سوی دیگر صنایع لاستیک سازی (تایرسازی) کشورمان هم یکی از صنایع مهم پایین دستی نفت است که توان فنی بالایی دارد و میتوان روی آن به صورت ویژه حساب کرد. ایران در حوزه تولید تایر استاندارد و با کیفیت بالا در منطقه جایگاه نحست دارد و خصوصا در حوزه تایرهای بزرگ دارای مزیتهای نسبی است. این محصول هم میتواند به عنوان یک محصول صادراتی به صورت ویژه مورد حمایت قرار بگیرد.
صنایع پتروشیمی و پلاستیک قاعدتاً بخش های مختلف یک صنعت واحدند: خوراک های گازی یا مایع مشتق از گاز یا نفت، به عنوان ماده اولیه در پتروشیمی ها به کار گرفته می شود تا محصولات شیمیایی تولید شود و سپس این محصولات به عنوان ماده اولیه صنعت پلاستیک، نقش ایفاء می کنند. اما در ایران وضعیت برعکس شده و این دو صنعت نه مکمل هم، بلکه گاهی رقیب هم و حتی به عنوان مانع توسعه یکدیگرعمل کنند. تا زمانی که رابطه بین صنعت پلاستیک و صنعت پتروشیمی اصلاح و تنظیم نشود، صنعت پلاستیک نمیتواند جایگاهی بالایی در اقتصاد ایران ایفاءکند.پتروشیمی در ایران یارانه خوراک گازی دریافت کند، از معافیت گمرکی و معافیت مالیاتی برخوردار است و بعضا طعم مشوقها ی صادراتی را هم می چشد، اما در نقطه مقابل تولیدکنندگان صنعت پلاستیک از هیچ کدام از این مزیتها برخوردار نیستند و در بعضی موارد، شرایط موجود در صنعت پتروشیمی، یوغی بر گردن آنها است که مانع توسعه شان شود.
با توجه به اینکه حدود نیمی از صادرات غیر نفتی کشور مربوط به پتروشیمی است در نتیجه صنایع تکمیلی پتروشیمی، نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی دارد و شایسته حمایت و توجه بیشتری است.