حدود 60 روز از خروج آمریکا از برجام میگذرد. ایران، اروپا و دو کشور چین و روسیه همچنان خواستار حفظ این توافقنامه هستند. گرچه ایران تاکید کرده که در صورت تضمین منافع خود در این معاهده می ماند و هیچ مذاکرهای برای اضافه کردن مفاد جدیدی به توافق قبلی را نخواهد پذیرفت، اما شواهد حاکی از آن است که خروج "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری آمریکا در شامگاه سه شنبه (18 اردیبهشت) از توافق برجام تا حدودی معادلات ایران در بازار انرژی را برهم خواهد زد و ایران را به اتخاذ تدابیر مهم برای مواجه با این اتفاق و شرایط جدید وا می دارد.
سخنان و واکنش های مقامات آمریکایی و سایر متحدانش نشان داد که ترامپ بازار نفت، مواد پتروشیمی و فرآورده های نفتی را بیش از پیش نشانه رفته است، موضوعی که مدیران نفتی آن را غیرمنتظره نمیداند و میگوید:«از 6 ماه قبل کارگروهی با عنوان " کارگروه بررسی راهکارهای رفع موانع برجام و نقل و انتقال بانکی" در وزارت نفت ایجاد شد و به تبع آن شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم این کارگروه را ایجاد کرد و سعی شد با دریافت تجارب و راهکارهای شرکت ها و هلدینگ های بزرگ در زمینه رفع موانع و عبور از تحریم ها ضمن انتقال تجربیات و راهکارها به کل صنعت پتروشیمی، نوعی هم افزایی و وحدت رویه موثر در این بخش ایجاد و نیز صنعت ، آماده رویارویی با هرگونه تهدید از جمله تحریم های ثانویه شود.» بنابراین آنچه از ظواهر امر پیداست مدیران و مسئولان کشور با شرایط جدید بیگانه نیستند و مدتهاست به دنبال راهکار مناسب برای کاهش زیان های اقتصادی، مالی و بانکی ناشی از اتخاذ این تصمیم در کشور هستند.
پتروشیمی حلقه مهم اقتصاد کشور در زمان تحریم
صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهم با ارزش افزوده بالای کشور است که طی سالیان اخیر گوی سبقت رشد و توسعه را از دیگر صنایع ربوده است و جایگاه ارزآوری آن در اقتصاد ایران نه تنها انکارناپذیر؛ بلکه مهم و ضروری است به طوریکه از زمان خروج آمریکا از برجام تاکنون حدود ۷۸ درصد از درآمد ارزی پتروشیمیها جهت تنظیم بازار ارز به صورت تدریجی و دائم به بازار عرضه شده است و مدیران این صنعت در انتظار تصمیم گیری و رایزنی های وزارت امور خارجه با کشورهای هم پیمان ایران هستند تا شرایط را برای ادامه فعالیتشان در عرصه بینالمللی مشخص و نقشه راه شان را برای سال های پیش رو ترسیم نمایند.
صنعتی که پس از برجام ، گشایش مناسبی برای فروش و جا به جایی ارز برایش فراهم شد و در این مدت موفق به امضای بیشترین تفاهم نامه های همکاری با شرکت های بزرگ بین المللی در صنعت پتروشیمی دنیا شد و در کنار این شرایط همچنان ساختارهایی که برای صادرات پتروشیمی در دوران تحریم ایجاد شده بود را حفظ کرد تا اگر روز دیگر تحریم ها بازگشت بازنماند و مشکلی ایجاد نشود.
بنابراین پیش بینی می شود خروج آمریکا از برجام و بازگشت احتمالی برخی تحریم ها، مشکل جدی را برای این صنعت با توجه به ساختاری که بیش از 20 سال گذشته در بخش پتروشیمی شکل گرفته، ایجاد نشود.
چرخش ایران از اروپا به سمت چین و روسیه
شرکتهای پتروشیمی در دوران پسابرجام تمام همت خودشان را بر روی توسعه ، صادرات و شناسایی بازارها و مشتریان جدید معطوف کردند به طوری که ایران از سال 1392 تاکنون تعداد واحدهای پتروشیمی (بدون محاسبه 2 مجتمع سرویسهای جانبی متمرکز) از 43 به 53 واحد و ظرفیت نصب شده نیز از 59.8 میلیون تن به 64.9 میلیون تن رسیده است.
پیشبینی میشود در سال انتهایی برنامه ششم توسعه، ظرفیت نصب شده این صنعت در کشور به 172.1 میلیون تن، تولید انواع محصولات پتروشیمی به 152.8 میلیون تن و مقدار فروش کل 98.7 میلیون تن به ارزش 54 میلیارد دلار انواع محصولات پتروشیمی برسد و ایران در جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ محصولات پتروشیمی خاورمیانه سهم 23.6 درصدی از کل ظرفیت تولید خاورمیانه را در اختیار گیرد.
همچنین با صادرات بیش از 22 میلیون و 410 هزار تن محصول به ارزش بیش از 12 میلیارد دلار تاکنون انتظار می رود بار دیگر مدیران این صنعت سیاست برد – برد را در صحنه بین المللی پیاده کنند و با تغییر اولویت از بازار اروپا به سمت چین ، روسیه و بازارهای آسیایی متمایل شوند و مانع بروز رکود و توقف در امر صادرات محصولات پتروشیمی شوند.
چین
چین بهعنوان یکی از مهمترین شرکای ایران در بازار محصولات پلیمری و شیمیایی در جنگ تجاری با ایالات متحده قرار دارد و به شدت به ایران وابسته است. به این ترتیب باید گفت شرایط فعلی به مراتب نسبت به سالهای گذشته که ایران دچار تحریمهای همهجانبه بود بهتر است. در این رابطه ICIS در گزارشی اخیرا نوشته واردات چین از محصولات پتروشیمی ایران شرایطی را برای دور زدن سریعتر تحریمهای آمریکا فراهم خواهد کرد.
چین بهعنوان یکی از شرکای مهم تجاری پتروشیمی ایران حتی قبل از برجام نقش بسیار مهمی را در صادرات این محصولات برای ایران ایفا میکرد. چین تا پیش از جنگ تجاری با آمریکا سالانه ۶۰۰ هزار تن پلیاتیلن از آمریکا وارد میکرد و قرار بود این رقم به ۲ میلیون تن تا سال ۲۰۲۰ برسد اما وضعیت کنونی که با واشنگتن در پیش دارد مانع از آن شده تا این روابط به ثمر برسند، در نتیجه باید گفت کشورهای خاورمیانه از جمله ایران نقش مهمی بر عهده دارند.
کارشناسان میگویند ایران بهطور خاص از این جنگ تعرفهای نفع میبرد، چون میتواند علاوه بر محصولات متنوع دیگر، مثلا گاز پروپان را نیز پایینتر از قیمتهای قراردادی منطقه به چین بفروشد.
آنها معتقدند ایران گزینه جذابی خواهد بود و شرکتهای چینی باید با روی آوردن به آن، منابع تامین محصولات پتروشیمی خود را متنوعسازی کنند. متانول دیگر محصول صادراتی ایران است که چین به شدت نیازمند آن است و تمام این مسائل نشان میدهند ایران از ظرفیتهای خوبی در دوره جدید برای تداوم همکاری با چین برخوردار است. این بهجز توان صادراتی ۷۰۰ هزار بشکهای نفت خام ایران به چین است که به نظر میرسد به یکی از بالاترین رکوردهای خود دست یافته است.
به این ترتیب باید گفت اولین فرصت ایران در دوره جدید برای ارتباطات تجاری در حوزه پتروشیمی چین باشد. با این حال باید به این نکته نیز دقت کرد که برخی محدودیتها به هر حال در میانمدت ممکن است متوجه این روابط باشد که قابل مدیریت است. "امی یو"، تحلیلگر الفین و پروپیلن در موسسه ICIS در این رابطه میگوید در میانمدت تحریمهای جدید میتواند جریان معاملات ایران را با شرکای خود تا حدودی تغییر دهد.
به عقیده وی بیشتر تمایل ایران به سمت بازار چین خواهد بود اما ممکن است برخی عوامل محدودکننده نیز به وجود بیاید. امی یو معتقد است ایران در گذشته برخی محدودیتها را برای نقل و انتقال مالی محصولات پتروشیمی با چین تجربه کرده است.
روسیه
روسیه به عنوان یک بازار بزرگ می تواند میزبان محصولات پتروشیمی ایران باشد و از این رو با رایزنی و بازاریابی های گسترده، صادرات به این کشور به صورت جدی و با رویکردی نوین از سوی مجتمع های پتروشیمی کشورمان در حال انجام است.
تحلیلگران اعتقاد دارند که شناخت روشهای مناسب حمل و نقل کالاهای ایرانی به روسیه، بررسی فرصتهای روز و آتی تجارت با روسیه، معرفی وسعت و حجم مبادلات بازار مشترک ایران و روسیه، پیش نیازهای بنگاههای ایرانی جهت تجارت، آشنایی با استانداردهای کالایی و خدمات بازار و معرفی کالاهای ایرانی دارای مزیت برای تجارت با روسیه باید از سوی مجتمع های پتروشیمی مورد توجه قرار گیرد و با خروج آمریکا از برجام بیش از پیش تحرکات بازار روسیه مدنظر قرار گیرد و راهی برای افزایش سهم ایران از این بازار پیدا شود.
بازارهای اروپا
تلاش کشورهای اروپایی برای مقابله با تحریم های جدید آمریکا علیه ایران در کنار جنگ تجاری که بین آمریکا و اروپا در شرف وقوع است اهمیت بازار اروپا را برای ایران دوچندان میسازد. نشانههایی وجود دارد که نشان میدهند جنگ تجاری دوطرفهای که آمریکا علیه چین و اروپا در پیش گرفته میتواند کمک بزرگی برای فعالان حوزههای پتروشیمی باشد.
شرکتهای اروپایی تاکنون در دو بعد تجارت و حضور در پروژههای پتروشیمی در پسابرجام حضور داشتهاند و شرکتهای معتبری از اروپا از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و... همگی از حضور در پروژههای ایرانی در بخشهای نفت، گاز و پتروشیمی ابراز خشنودی کردهاند. در این رابطه فعالان حوزه پتروشیمی معتقدند ۸ بندی که در مذاکرات بین ظریف با سه کشور اروپایی بر آن توافق کردند تا حدی میتواند بخشی از مشکلات مهم در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی را پوشش دهد.
اروپا در این زمینه با این توافق نامه میتواند با ارائه اعتبارات صادراتی و سایر خدمات مالی و بیمهای صادرات محصولات پتروشیمی را تسهیل کند. به این ترتیب باید گفت اروپا راهکارهای لازم برای تداوم فعالیت شرکتهای تولیدو صادرکننده محصولات پتروشیمی را اندیشیده است و انتظار میرود بعد از تحریمهای آمریکا اختلال جدی در این مسیر ایجاد نشود.
بازار آسیا
کشورهای آسیایی برگ برنده دیگر صنعت پتروشیمی محسوب میشوند. کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هند، کشورهای عضو حوزه سی.آی.اس و... همگی از فرصتهای مهم ایران در دوره جدید محسوب میشوند. با این حال آنطور که کارشناسان به آن اذعان دارند مشکلات قابل اغماض نیستند و قطعا محدودیتهای شدیدی در این مسیر وجود دارد که باید مسیرهای عبور از این محدودیتها کشف و مورد استفاده قرار گیرد.
سپنتا یداللهی