صنعت پتروشیمی در ابتدا متعلق به کشورهای صنعتی جهان (آمریکای شمالی، اروپای غربی و ژاپن) بود. روند توسعه پتروشیمی در نقاط مختلف جهان نشانگر انتقال مکانی ظرفیت های جدید این صنعت از کشورهای پیشرفته صنعتی به کشورهای صاحب منابع انرژی و در حال توسعه است.
کشورهای منطقه خاورمیانه می کوشند تا ساختار صنعتی خود را متنوع سازند اقتصاد خود را از وابستگی به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام نجات دهند و همچنین کشورهای آسیای شرقی و چین نیز با واردات مواد اولیه صنعت پتروشیمی، در این رقابت شرکت کرده اند.
به جرئت می توان گفت ایران تنها کشوری در دنیاست که کلیه خوراک های گازی و مایع مورد نیاز صنعت پتروشیمی را با هم دارد، لذا صنعت پتروشیمی ایران با توجه به این نعمت خدادادی و با اتکا به توانمندی ها و پتانسیل های داخلی خود توانسته است طی چند برنامه پنجساله ظرفیت سازی قابل توجهی انجام داده و ظرفیت اسمی تولیدات پتروشیمی را به بیش از 60 میلیون تن در سال برساند و برنامه بلند مدت خود را با هدف اول شدن در منطقه پیگیری کند.
در حال حاضر صنعت پتروشیمی بزرگ ترین صنعتی محسوب می شود که در سودآوری و ایجاد ارزش افزوده ازمنابع هیدروکربنی، سیاست عدم اتکاء به صادرات نفت و جلوگیری از خام فروشی نقش اساسی را دارد.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی باتلاش در افزایش ظرفیت های تولیدی صنعت پتروشیمی در پهنه ایران زمین زمینه ای فراهم ساخته است که در حال حاضر ایران دومین تولید کننده و صادر کننده فرآورده های پتروشیمی در خاورمیانه است و در طول سالیان اخیر نه تنها با افزایش حجم و گوناگونی محصولات بلکه با پیشرفت در زمینه های تحقیقاتی و فناوری بسوی خودکفایی گام نهاده است.
ظرفیت اسمی محصولات پتروشیمی در سال 1357 حدود 3 میلیون تن بوده است و پس از اتمام جنگ تحمیلی و گذراندن دوران سخت دفاع مقدس با تلاش مستمر و آفرینش حماسه اجرای طرح ها براساس برنامه های پنجساله توسعه ای ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی از 5/15 میلیون تن درسال به حدود 60 میلیون تن درسال رسیده است. اوج شکوفایی و جهش صنعت پتروشیمی در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 اتفاق افتاد به طوری که طرح های توسعه ای پتروشیمی در ابتدا از طریق فاینانس بانک های خارجی با ضمانت بانک مرکزی و وزارت امور اقتصاد و دارایی اجرا می شدند و لیکن در دهه 1380با روشهای تامین اعتبار ساختار سازی شده بسیاری از طرح های با اعتبار شرکت ملی صنایع پتروشیمی و بر مبنای ظرفیت صادراتی محصولات پتروشیمی وبا وثیقه گذاری قراردادهای صادراتی فاینانس شدند.
بتدریج با توجه به افزایش اعتبار شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تامین اعتبار بدون وثیقه گذاری وفقط با ضمانت شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام می شد که تامین مالی انجام شده به روش ساختار سازی شده حدود 9/4 میلیارد یورو بود. دراین دوران سرعت توسعه صنعت پتروشیمی شتاب گرفت و سرمایه گذاری های خارجی با مشارکت مستقیم در طرح ها و مجتمع های پتروشیمی انجام شد. در سال های اخیر با توجه به مسایل ناشی از تحریم ها تامین اعتبار طرح ها به روش های فوق الذکر مشکل شده است وامید است با به نتیجه رسیدن مذاکرات، توسعه صنعت پتروشیمی که زیر ساخت های آن آماده شده است سرعت بیشتری گرفته و شاهد جهش دیگری در صنعت پتروشیمی باشیم.
آهنگ توسعه صنعت پتروشیمی در سال های گذشته کند شده است، اما با تلاش دلسوزان این صنعت هرگز متوقف نشد. با توجه به اینکه ریسک سرمایه گذاری در این صنعت بسیار کم و ارزش افزوده آن بسیار بالاست، لذا می توان توسعه و جهش را با کمک منابع انسانی متخصص و ارزشمند این صنعت، پتانسیلهای فنی و تخصصی موجود درکشور در زمینه طراحی و مهندسی و اجرایی و با یک برنامه ریزی کامل و جامع به هدف های پیش بینی شده برای توسعه صنعت پتروشیمی دست یافت.
اقتصاد مقاومتی به معنای نگاه صحیح به تواناییها و استفاده مناسب از ظرفیتهای کشور و فرصت سازی از تحریمها با تکیه بر دانش و استعدادهای داخلی و حرکتی مجاهدانه در چارچوب تدبیر است. در همین راستا و با توجه به تاکید سیاستگذاران کشور به استفاده از توان مهندسین مشاور و سازندگان داخلی برای تامین تجهیزات مورد نیاز صنعت پتروشیمی، در سالهای اخیر، حدود 78 درصد از وزن اقلام و تجهیزات مورد نیاز طرحها و مجتمعهای تولیدی از طریق تولیدات داخل کشور تامین شده است.
در این ارتباط و بمنظور مقابله با تحریمها، با استفاده از توان مراکز پژوهش و فناوری کشور و با محوریت شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، فعالیتهای گستردهای در شاخه های مختلف نظیر تولید کاتالیستها و مواد شیمیایی مورد نیاز واحدهای تولیدی، و هم چنین دستیابی به دانشهای فنی و بومیسازی فناوری به انجام رسیده و موفقیتهای بسیاری را کسب نمودهاست. از جمله این موارد میتوان به دستیابی به دانش فنی و ساخت کاتالیست تولید پلی اتیلن سنگین واسید استیک، تولید سوخت پاک DME و کسب دانش فنی کاتالیستهای هیدروژن زدایی و ریفرمینگ خشک متان اشاره نمود.
علاوه بر این، با تکیه بر دانش پژوهشگران و نوآوران داخلی، برای اولین بار در کشور، تعدادی از فناوریهای کاربردی در صنعت از جمله تبدیل متانول به پروپیلن بومی سازی شده و مراحل تجاری سازی آنها از طریق همکاری و حمایت دولت و با حضور سرمایهگذاران بخش خصوصی در حال پیگیری و انجام است.
علیرغم محدودیتها و تنگناها، پتروشیمی متعهد است که با اتکاء به تجارب خود و مشارکت تمامی شرکتهای داخلی و بینالمللی، به اهداف مورد نظر دست یافته و نقش برجسته ای را در عرصه بینالملل ایفاء کند.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای تحقق هدف «اول شدن درمنطقه خاورمیانه از نظر ارزش تولید محصولات» در سال 1404، علاوه بربرنامه های قبلی اقدام به تدوین برنامه ششم توسعه صنعت با در نظر گرفتن مواردی نظیر جلوگیری از خام فروشی، ایجاد ارزش افزوده بیشتر از نهاده های تولید، کمک به ایجاد اشتغال در کشور و افزایش درآمدهای ارزی از طریق توسعه صادرات محصولات با ارزش پتروشیمیایی، با توجه ویژه به تکمیل زنجیرههای تولیدکرده است.
با توجه به اینکه صنعت پتروشیمی از صنایع انرژی بر محسوب می گردد، لذا در برنامه های آتی صنعت عمده مقرر است طرح ها درگستره سواحل دریای عمان و خلیج فارس اجرا گردد و در داخل کشور براساس آمایش سرزمینی در صورتی که تمام پتانسیل های لازم برای ایجاد واحدهای پتروشیمی فراهم باشد برنامه اجرای طرح صادر خواهد گردید.
از اهداف دیگر شرکت ملی صنایع پتروشیمی توسعه صنایع پایین دستی و تکمیلی با استفاده از محصولات پایه و میانی تولید شده در داخل کشور به منظور تکمیل زنجیره ارزش و اشتغال زایی در گستره ایران زمین است.
در واقع صنعت پتروشیمی ایران در پنجاه سالگی خود با تکیه بر دانش کارشناسان متخصص خود با شتاب در مسیر رشد و توسعه گام بر داشته واجرای برنامه های توسعه را با استفاده از جذب سرمایه گذاران جدید مد نظر قرار داده است .درحال حاضر با واگذاری طرح ها و مجتمع های پتروشیمی به بخش غیر دولتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی بعنوان یک شرکت توسعه ای – حاکمیتی مسئولیت حمایت ،هدایت ونظارت برتوسعه این صنعت بر عهده دارد و افق توسعه در صنعت پتروشیمی بسیار روشن است .